پسیل پسته (Agonoscena pistaciae)

دستورالعمل اجرایی مدیریت تلفیقی و تقویمی پسیل پسته (Agonoscena pistaciae (psyllidae; Hom

Common pistachio psylla

پسته با نام علمی .Pistacia vera L (خانواده Anacardiaceae) از تیره سماق، درخت یا درختچه دولپه ای با میوه شفت، گیاهی نیمه گرمسیری بوده که در ۷- ۵ سالگی به بار می نشیند. گیاهی دو پایه بوده و گلها فاقد گلبرگ و غده های شهد ساز است. ریشه زایی به صورت عمودی و محوری (تا عمق بیش از دو متر در خاک)، قابلیت سازش با دوره های طولانی خشکی را برای گیاه فراهم می سازد. مهمترین رقم های پسته در ایران شامل اکبری، کله قوچی، احمد آقایی، بادامی زرند، ممتاز، خنجری، دامغان، شاه پسند، سفید، پسته نوق و قزوینی است.

مناطق کشت و تولید پسته در دنیا:

قاره آسیا : ایران، افغانستان، سوریه، ترکیه، اردن، قبرس، لبنان، فلسطین، یمن، چین

قاره اروپا : ایتالیا، یونان – قاره آفریقا: تونس، مغرب

قاره آمریکا : ایالات متحده آمریکا

مناطق کشت و تولید پسته در ایران :

استان های کرمان ، سمنان ، قم ، قزوین ، مرکزی ، اصفهان ، خراسان جنوبی ، یزد ، فارس و سیستان و بلوچستان در سطحی حدود ۴۱۰ هزار هکتار.

در گذشته در پستی جداگانه به بررسی پسیل پسته از مهمترین آفات پسته پرداخته ایم . در این نوشته بیشتر تمرکز بر روی روشهای مبارزه با توجه به تقویم دوره رشد محصول پرداخته شده است.

مرفولوژی وشکل شناسی آفت پسیل پسته (شیره خشک) :

در حشره بالغ، سر و سینه نارنجی یا قرمز رنگ بوده و لکه های قهوه ای روی سر و سینه مشاهده می شود. همچنین بالهای جلو و عقب غشایی هستند (شکل 1). پوره ها نارنجی رنگ (شبیه دانه خاکشیر) بوده و در سن آخر پورگی بال های اولیه دارای لکه های سیاه رنگ است (شکل ۲).

بیولوژی و زیست شناسی :

پسیل پسته دارای ۶-۵ نسل در سال است. زمستان گذرانی به صورت حشره بالغ در شکاف درختان، زیر پوستک ها، بین کلوخ ها و شکاف دیوارها است. تخم گذاری به صورت انفرادی یا دسته ای روی برگ ها و سرشاخه ها است. نسل دوم و سوم مهمترین نسل آفت است زیرا در این زمان درختان پسته در مرحله حساسی بوده و میوه تازه تشکیل شده است.

نحوه و زمان خسارت پسیل معمولی پسته

خسارت پسیل پسته به صورت تغذیه پوره های پسیل از شیره گیاه و تولید عسلک و بد منظره شدن شاخه و برگها است. از دست دادن شیره گیاهی، باعث ضعف عمومی ، ریزش برگها ، جوانه ها ، دانه های کوچک و افزایش درصد پوکی و دهان بسته ماندن میوه می شوند . بیشترین خسارت در خرداد ماه است که باعث ریزش برگها ، خوشه ها ، جوانه ها و افزایش میزان پوکی می شود. خسارت در مرداد ماه، باعث افزایش مقدار دهان بسته ماندن میوه ها می شود. یعنی همزمان با شروع مغز بستن و یا پس از آن، موجب اختلال در روند پرشدن مغز شده و در نتیجه خسارت جبران ناپذیری به محصول پسته وارد می آورد. گاهی خسارت آفت به حدی است که محصول ۳ سال متوالی را متأثر می سازد (پناهی و همکاران، ۱۳۸۱). در جمعیت کم آفت و یا سنین اولیه پوره ها، میزان شکرک روی برگ ها کم است که این حالت بیشتر در نسل های اول و دوم آفت دیده شده و خسارت قابل توجهی ندارد. سمپاشی های بی رویه در این مراحل، جمعیت اولیه و محدود دشمنان طبیعی را از بین برده و طغیان آفت را در نسل های بعدی موجب می شود. در نسل های مواجه با فصول گرم تولید شکرک به حدی است که زیر درختان را میپوشاند. در این مرحله برگها ریزش می کنند و سبب ضعف درخت و ریز و پوک شدن خوشه ها میشود. در این زمان تجمع پسیل روی جوانه ها، می تواند ریزش آنها را در پی داشته باشد و ضروری است سریعا نسبت به مبارزه با آفت اقدام شود.

عوامل مؤثر در افزایش و کاهش جمعیت آفت Agonoscena pistaciae

ارقام : ارقام پسته دارای حساسیت و مقاومتی متفاوت در برابر پسیل هستند. ارقام كله قوچی ، اکبری ، احمد آقایی ، سفید پسته و درختان نر ، حشره را بیشتر به سوی خود جلب کرده و شروع آلودگی در نسل های گوناگون آفت به صورت لکه ای، روی تک درخت های حساس است.

آبیاری : پسیل پسته حشره ای خشکی دوست بوده و خسارت آن در باغهای کم آب بیشتر است. در باغهایی که دور آبیاری مناسب دارند، شروع آلودگی به پسیل پسته، از ارقام حساس و درختانی است که در باغ با کم آبی مواجه هستند (كرتهای ناصاف، حاشیه خیابانها و گذرگاهها).

بافت خاک : در اراضی سبک و شنی، درختان پسته دچار ضعف عمومی بوده و در مقابل اغلب آفات و بیماریها از جمله پسیل پسته حساسند و خسارت بیشتری را متحمل می شوند.

تغذیه : کمبود و زیاد بودن عناصر غذایی پر مصرف (ازت، فسفر، پتاس و …) و کم مصرف (آهن، روی، منگنز، منیزیوم و ..) علاوه بر بروز بیماریهای فیزیولوژیک، زمینه ابتلا درخت به بیماریها و فعالیت آفاتی چون پسیل پسته را نیز فراهم می آورد. مصرف بیش از حد ازت موجب رشد رویشی گیاه شده و شرایط مساعد حمله و تغذیه حشرات مکنده و پسیل پسته را فراهم می کند. وجود پتاسیم کافی، مقاومت گیاهان را در برابر حشرات مکنده ای مانند پسیل، افزایش می دهد.

هرس : انجام هرس زمستانه و تابستانه و حذف شاخه های ضعیف و آلوده، به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در کنترل پسیل پسته مؤثر است.

شبکه مراقبت و پیش آگاهی : با توجه به اینکه اکثر جمعیت حشرات زمستان گذران ، به محض تورم جوانه های گل، ابتدا روی ارقام حساس (کله قوچی، اکبری، احمد آقایی و …) ظاهر می شوند، با انجام عملیات ردیابی و کنترل به موقع، می توان از گسترش آن در نسل های بعدی جلوگیری کرد.

روش های بررسی آلودگی باغ و پیش آگاهی

نصب کارت زرد چسبنده به منظور شکار حشرات کامل زمستان گذران

ردیابی مشاهده ای علایم اولیه : ایجاد عسلک (شکرک) در سطح برگ ها و زیر درخت.

ردیابی مشاهده ای علایم پیشرفته : وجود پوره های زرد، خشک شدن و پیچیدگی برگ ها و برگ ریزی پیش از موعد

ردیابی مشاهده ای آفت : حداکثر جمعیت حشرات زمستان گذران ، ابتدا روی ارقام حساس (کله قوچی، اکبری، احمد آقایی و….) به محض تورم جوانه های گل و برگ مشاهده می شود.

ردیابی حشرات مفید در باغات پسته ، خصوصا زنبور پسيلوفاگوس (بیشتر به پوره های سنین ۳ و ۴ حمله می کند).

تعیین زمان مناسب برای نصب و جمع آوری کارت های زرد رنگ: هم زمان با استقرار حشرات کامل و با بررسی وجود حشرات مفید (زنبور پسيلوفاگوس) و بیولوژی آفت.

(توجه: وجود خال های ریز سیاه رنگ روی برگ های درختان پسته در تابستان مربوط به فرو رفتن استایلت پسیل در بافت برگ بوده و نباید با بیماری که علائم مشابهی دارد اشتباه شود).

تقویم مبارزه با پسیل معمولی پسته:

الف – فصل زمستان

حذف سمپاشی های زمستانه : باید دانست که سمپاشی های زمستانه در کنترل پسیل معمولی پسته در سال بعد اثر چندانی ندارد.

انجام شخم زمستانه : با توجه به این که بخشی از جمعیت حشرات کامل زمستان گذران پسیل پسته، زمستان را در پناهگاههای مختلف به خصوص در بین ترک های خاک ، علف های هرز و بقایای گیاهی به سر می برند، لذا انجام شخم زمستانه بخصوص در اواسط فصل زمستان میتواند در مدفون کردن آفت نقش مهمی داشته باشد. شخم باید حداقل به عمق ۱۰ سانتی متر انجام شده و خاک زیر و رو شود. در باغ هایی که در پایان سال زراعی قبل ، زنبور پسیلافاگوس فعالیت خوبی داشته است، توصیه می شود شخم به صورت نواری انجام شود. به این صورت که بین ردیف ها شخم زده شود و زیر درختان و محل تجمع برگهای خزان شده به حال خود رها شود. شخم و یخ آب زمستانه تا اوایل اسفند ، سبب حذف درصد بالایی از حشرات زمستان گذران پسیل میشود.

استفاده از تله های زرد رنگ : نصب تله های چسبی زرد رنگ از اواسط اسفند ماه با توجه به دستورالعمل های مربوطه و شرایط اقتصادی انجام شود. در این خصوص می توان به ازاء هر دو درخت یک عدد تله به ابعاد ۱۰ در ۲۰ سانتیمتر بر روی سرشاخه های بیرونی تاج درخت و در ارتفاع یک و نیم متری نصب کرد. همچنین از تله های نواری به عرض ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر و به طول ۱۰ تا ۱۵ متر به صورت زیگزاگی در طول ردیف ها نیز می توان استفاده کرد. کارت های زرد چسبنده در تخمین جمعیت آفت و کاهش جمعیت حشرات کامل نیز توصیه می شود.

حفاظت و حمایت از دشمنان طبیعی : اقداماتی که به این منظور لازم است انجام شود شامل: عدم چرای دام ، جمع آوری برگ های ریزش کرده در کف باغ و زیر درختان و نگهداری آنها درون کیسه های توری ، محدود کردن مناطق سمپاشی و پاشش در زمان فعالیت کم دشمنان طبیعی است. دشمنان طبیعی باغات پسته شامل: زنبور پارازیتوئید Psyllaephagus pistaciae که همزمان با ظهور پوره های نسل اول در باغها ظاهر میشود، سوسک شکارگر Nitidulidae ، کفشدورک های Coccinelidae و بالتوری های خانواده Chrysopidae که از تخم و پوره تغذیه میکنند. لارو و حشره کامل کفشدوزک Scymnus syriacus، سن های خانواده Anthocoridae که از تخم و پوره تغذیه میکنند.

ب – فروردین

استفاده از تله های چسبی زرد رنگ در این زمان برای کاهش جمعیت پسیل معمولی پسته (Agonoscena pistaciae) مفید است. ولی ادامه تله گذاری، بعد از دهه اول فروردین، بایستی با در نظر گرفتن جمعیت زنبورهای پارازیتوئید باشد. در صورت بالا بودن جمعیت زنبورهای پارازیتوئید، استفاده از تله های زرد رنگ در این زمان، صرفا باید برای پیش آگاهی جمعیت آفت و تکیه بر رهگیری آفت باشد. .

در اغلب موارد در اوایل فصل بهار و به خصوص فروردین ماه، نیازی به سمپاشی علیه پسیل نیست. ولی در شرایط خاص و وجود نرم ۱۰ عدد پوره آفت، می توان از صابون های حشره کش تصویب شده و یا از سموم دارای خطر کم برای دشمنان طبیعی (براساس نرم و سموم اعلام شده در جدول شماره ۱) استفاده کرد. به دلیل تازه و حساس بودن میوه ها بهتر است دوز صابون ها را کمتر از اواسط فصل در نظر گرفت و یا خطر سوزندگی آن را قبل از کاربرد وسیع در همان باغ مورد بررسی قرار داد.

در مواقعی که لازم است برای کنترل سایر آفات اول فصل، از سموم شیمیایی استفاده شود، بهتر است سموم چند منظوره که بر روی پسیل هم تاثیر دارند مورد استفاده قرار گیرد. (بر اساس نرم و سموم اعلام شده در جدول شماره ۱).

ج – اردیبهشت

در اردیبهشت ماه هم باید سعی شود از سموم کمتر استفاده شود. ولی در صورتی که مبارزه شیمیایی ضرورت داشت مانند فروردین ماه عمل شود. (بر اساس نرم و سموم اعلام شده در جدول شماره ۱).

در صورتی که حشرات کامل Agonoscena pistaciae در باغ فعالیت زیادی نداشته باشند می توان تله های زرد را جمع آوری نمود.

د – خرداد

توجه و بررسی مداوم جمعیت آفت، به خصوص در باغات دارای ارقام حساس ضروری است تا در صورت لزوم، مبارزه با آفت به موقع انجام شود.

لازم است برای مبارزه شیمیایی با پسیل آمادگی وجود داشته باشد تا در صورتی که جمعیت آفت به بالای پنج پوره روی هر برگچه رسید، مبارزه شیمیایی انجام شود.

ذ – تیر و مرداد

لازم است آمادگی کامل برای مبارزه با پسیل پسته (Agonoscena pistaciae) با روش شیمیایی وجود داشته باشد. برای اطلاع از میزان جمعیت آفت، لازم است بازدیدهای منظم، با فاصله حداکثر هفت روز، از باغ انجام شود.

در صورت رسیدن جمعیت به پنج پوره پسیل روی ۵۰ درصد از برگ ها، باید مبارزه انجام شود. در این رابطه لازم است به جمعیت آفت در باغ های با ارقام حساس توجه بیشتری شود. .

با توجه به این که هر کدام از سموم مجاز حشره کش برای کنترل Agonoscena pistaciae ، دارای خصوصیات مربوط به خود هستند، لذا هنگام آلودگی لازم است با توجه به گروه شیمیایی ، نحوه و میزان و مدت اثر و سایر خصوصیات، حشره کش مناسب را انتخاب نمود. ضمن این که در جدول ۱ فهرست آفت کش های مجاز و ثبت شده برای کنترل پسیل معمولی پسته و اثرات جانبی آنها روی دشمنان طبیعی ذکر شده است.

با توجه به اینکه اکثر سموم بر روی مرحله پوره گی آفت Agonoscena pistaciae موثرتر هستند، لذا در هنگام بررسی باغ، چنانچه تعداد تخم آفت زیاد بود میتوان یک تا سه روز سمپاشی را به تاخیر انداخت تا سمپاشی با حضور جمعیت بیشتری از پوره ها همزمان شود.

رعایت تناوب در کاربرد سموم ضروری است. بدین معنی که باید از کاربرد یک حشره کش در چند نوبت سمپاشی متوالی خودداری شود تا از ایجاد مقاومت در حشرات جلوگیری شود.

برنامه ریزی و سرعت عمل باید به نحوی باشد که آفت باعث ایجاد شکرک زیاد در زیر درختان و یا ریزش برگها نشود.

چنانچه برداشت مغز سبز مورد نظر است، لازم است در انتخاب حشره کش، به دوره کارنس آن و فاصله زمانی تا برداشت توجه بیشتری شود و حتی المقدور از سموم تماسی استفاده شود.

و – شهریور

لازم است از حدود ۲ تا ۳ هفته مانده به برداشت محصول پسته ، از استفاده سموم در باغ ها خودداری شود. در صورت مشاهده جمعیت پنج پوره پسیل روی ۵۰ درصد از برگ ها، می توان از صابونهای حشره کش مجاز استفاده کرد.

بر طبق نظر متخصصین باغبانی، مناسب ترین زمان برای برداشت پسته زمانی است که ۷۰ درصد میوه ها به راحتی پوست شوند. لذا توصیه می شود که در این زمان میوه ها برداشت شوند زیرا بعد از برداشت، قدرت تحمل گیاه نسبت به خسارت آفت Agonoscena pistaciae افزایش می یابد و درخت فرصت بازسازی و تقویت سرشاخه ها و جوانه ها را پیدا می کند.

ز – مهر تا دو هفته مانده به ریزش برگ ها

باغ هایی که آلودگی دارند و یا دارای ارقام حساس هستند زودتر برداشت شوند زیرا در صورت وجود آلودگی، فقط در باغ های برداشت شده میتوان سموم را به کار برد.

از مهر ماه به بعد و پس از برداشت، درختان از حساسیت کمتری برخوردار بوده و می توانند جمعیتی از آفت در حدود ۵ تا ۱۰ پوره روی هر برگچه را تحمل کنند. ولی باید دانست که نباید شدت آلودگی باعث شکرک زیاد در زیر درختان و یا ریزش برگها شود.

معمولا جمعیت حشرات مفید از جمله کفشدوزک ها، زنبور پسیلافاگوس و بالتوری سبز ، در انتهای فصل افزایش می یابد. لذا در باغ هایی که جمعیت حشرات مفید بالا باشد به منظور حفاظت از آنها بهتر است از صابون های ثبت شده در کنترل آفت شیره خشک (Agonoscena pistaciae) استفاده شود و سموم دارای اثرات جانبی زیاد بکار نروند.

در صورت پیش بینی سرمای ناگهانی و یا سست شدن اتصال برگ ها به شاخه ها نیاز به مبارزه شیمیایی با پسیل نمی باشد و در صورت بالا بودن جمعیت، استفاده از صابون های ثبت شده برای کاهش جمعیت برگشتی به زمستان توصیه میشود.

نکات مهم کاربردی در مبارزه با پسیل معمولی پسته:

سمپاشی فقط در زمان رسیدن جمعیت پوره های آفت به نرمی که اشاره شد انجام شود. لازم به ذکر است که برای پسیل پسته، سمپاشی جهت جلوگیری از آلودگی، به اثبات نرسیده است.

برای جلوگیری از بروز مقاومت، لازم است سموم توصیه شده، به تناوب مصرف شوند. . در صورت آلودگی لکه ای و به خصوص در حاشیه باغ بهتر است فقط لکه ها و حاشیه های آلوده سمپاشی شوند.

تقویت درخت و آبیاری به موقع، تحمل درخت را در برابر خسارت آفت افزایش می دهد.

اغلب سموم بر روی مرحله پورگی آفت موثر هستند و لازم است زمان سمپاشی را به نحوی تنظیم کرد که اکثر جمعیت آفت در مرحله پورگی باشند.

آستانه خسارت اقتصادی پسیل، ۵ تا ۱۰ پوره به ازاء هر برگچه است.

در اراضی سبک و شنی درختان پسته دچار ضعف عمومی بوده و در مقابل اغلب آفات و بیماری ها از جمله پسیل پسته حساس بوده و خسارت بیشتری را متحمل می شوند. . کوددهی به صورت چالکود باعث تقویت درختان و افزایش تحمل آنها در برابر خسارت آفت Agonoscena pistaciae می شوند.

استفاده از کود مرغی به تنهایی و به مقدار زیاد، باعث افزایش جمعیت پسیل می شود.

مصرف بیش از حد کودهای ازته موجب رشد رویشی گیاه و افزایش جمعیت و خسارت پسیل پسته می شود.

کودهای پتاس نقش مهمی در ایجاد مقاومت و تحمل درخت به خسارت آفات از جمله پسیل پسته دارند. پتاسیم در موقع کم آبی و خشکسالی ناجی گیاهان بوده و در تنظیم برداشت ازت توسط گیاه از زمین نقش اساسی دارد. وجود پتاسیم کافی مقاومت گیاهان را در برابر حشرات مکنده چون پسیل معمولی پسته (Agonoscena pistaciae) افزایش می دهد.

نکات مهم در خصوص آب مورد استفاده در تهیه محلول سمی

آب اغلب چاه های کشاورزی استان های دارای سطح زیر کشت پسته، به شدت قلیایی و PH آن بالاست. pH بالای آب، موجب شکسته شدن فرمولاسیون و کاهش تاثیر آن روی آفت می شود. به ازای افزایش هر یک درجه pH آب، میزان شکسته شدن سم تا ۱۰ برابر افزایش می یابد. بهترین pH برای آب سم پاشی ۴ تا ۷ است. در صورت بالا بودن pH بهترین راه حل این است که قبل از اضافه نمودن سم به تانکر سمپاش، با استفاده از بافرهای مخصوص (که در فروشگاه ها به اصلاح کننده معروف است) pH را به زیر ۷ کاهش داده و پس از آن سم را به آب اضافه کرده و سریعا سم پاشی را انجام داد. باقی ماندن سم داخل تانکر سمپاش، بعد از گذشت چندین ساعت ممکن است تا حدود 50 درصد از کشندگی سموم بکاهد. اغلب و بسته به نوع سم، پس از گذشت ۲۴ ساعت، مخلوط سم داخل تانكر، کاملا روی آفت بی اثر می شود.

تهیه و تدوین : محسن عصار – تابستان ۹۸

کمیته فنی گیاه پزشکی درختان میوه سردسیری و خشک سازمان حفظ نباتات – معاونت امور باغبانی – موسسه تحقیقات گیاهپزشکی موسسه تحقیقات خاک و آب – موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال