کرم خوشه خوار انگور

کرم خوشه خوار انگور (Lobesia botrana) (European grapevine moth)

اطلاعات آفت

اهمیت و ضرورت

کرم خوشه خوار انگور Lobesia botrana (Denis et Schiffermuller) (Lep., Tortricidae) مهم ترین آفت تاکستان ها در سراسر اروپا و همچنین کشورهای مجاور دریای مدیترانه، شمال آفریقا و آسیای صغیر است. این حشره جز مهم ترین آفات انگور در بسیاری از تاکستان های ایران (آذربایجان شرقی ، آذربایجان غربی ، قزوین ، چهارمحال و بختیاری ، خراسان رضوی ، خراسان شمالی ، زنجان ، سمنان ، فارس ، کردستان ، کهکیلویه و بویراحمد ، لرستان ، مرکزی و همدان) محسوب می شود. برای اولین بار در سال ۱۳۲۴ توسط کوثری از تاکستان های ارومیه گزارش شده است. پراکنش جغرافیایی این حشره ، با شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه از جمله دما و رطوبت نسبی تعیین می شود. مناطق با دمای پایین تر از منفی ۲۰ درجه سلسیوس ، منطقه ای پرخطر برای زمستان گذرانی محسوب می شوند و امکان استقرار و زنده مانی شفیره های آفت در این مناطق میسر نمی باشد. همچنین مناطق با تابستان های گرمتر از ۳۴ درجه سلسیوس و رطوبت نسبی کمتر از ۳۰ درصد یا مناطق با زمستان های ملایم با دمای طولانی مدت ۵ تا ۱۵ درجه سلسیوس محدود کننده پراکنش جغرافیایی آفت محسوب می شوند.

کرم خوشه خوار انگور (European grapevine moth) عموما ترجیح میزبانی دارد و میزبان اصلی آن انگور است و می تواند در مناطق مختلف، سه تا چهار نسل در سال ایجاد کند. خسارت مستقیم آفت از طریق تغذیه لاروهای حشره از غنچه ها ، خوشه های گل ، حبه های نارس و رسیده انگور بوده و منجر به افت کمی محصول می شود. خسارت غیر مستقیم آفت از طریق مساعد شدن شرایط حبه های صدمه دیده به پوسیدگی توسط قارچ Botrytis cinerea و همچنین تعذیه و فاسد شدن حبه های انگور در نتیجه خسارت برخی حشرات نظیر زنبور زرد و مگس ها ایجاد می شود. میزان خسارت ناشی از این آفت به عوامل متعددی از جمله مرحله رشدی گیاه ، رقم انگور ، اندازه خوشه ، جنبه کاربردی محصول ، نسل آفت ، حساسیت به پوسیدگی و غیره بستگی دارد لذا سطوح اقتصادی متفاوتی براساس فاکتورهای فوق برای این آفت اعلام شده است.

شکل شناسی خوشه خوار انگور

حشره بالغ : شب پره ایست که عرض آن با بال های باز ، حدود ۱۲ میلی متر و طول بدن حدود ۶ میلی متر می باشد. بال های جلویی با زمینه قهوه ای روشن همراه با دو نوار روشن عرضی است. در بخش میانی آن لکه های با نقش نگار تیره دیده می شود و نوارها به طور متناوب بین لکه ها واقع شده اند. بال های جلویی در حاشیه انتهایی بال ها ریشک هایی به رنگ روشن دارند.

تخم ها : به قطر ۰.۶ تا 0.8 میلی متر هستند و به زحمت با چشم دیده می شوند و رنگ آن زرد مایل به سفید است.

لاروها : در انتهای رشد ۱۰ تا ۱۱ میلی متر طول دارند. رنگ لاروهای کرم خوشه خوار انگور در ابتدا سفید است که بتدریج به رنگ سبز مایل به زرد تا مایل به قهوه ای تغییر می کند. پیش گرده و سر در لاروها سیاه رنگ است.

شفیره ها : به رنگ قهوه ای روشن تا تیره و به طول ۵ تا ۶ میلی متر مشاهده می شوند.

چرخه زندگی و زیست شناسی خوشه خوار انگور

تعداد نسل خوشه خوار انگور در فصل رویش براساس مناطق جغرافیایی مختلف ، متفاوت و از دو تا پنج نسل در سال گزارش شده است. در ایران این آفت براساس موقعیت جغرافیایی منطقه و شرایط محیطی حاکم بر آن ، سه تا چهار نسل با نسل چهارم ناقص در استان های آذربایجان شرقی ، آذربایجان غربی ، اردبیل ، زنجان ، خراسان رضوی ، خراسان شمالی ، قزوین ، تهران ، اصفهان و سه تا چهار نسل در استان های فارس و چهار محال و بختیاری مشاهده می شود. در بین عوامل محیطی ، دما و طول روز ، نقش عمده ای در فعالیت های زیستی آفت دارند. به طوری که دیاپوز به شدت تحت کنترل طول روز و متوسط دمای شبانه روز می باشد. شفیره ها در داخل پیله های ابریشمی در زیر پوستک های شل شده و شکاف های تنه درخت ، لا به لای برگ های زیر درختچه ، داخل خاک و حتی داخل شکاف دیوارها زمستان گذرانی می کنند و در بهار تحت شرایط مناسب محیط ، از جمله تداوم دمای بالاتر از ۱۰ درجه سلسیوس از دیاپوز خارج می شوند. در این شرایط، وقوع دمای زیر هشت درجه سلسیوس ، کشنده خواهد بود. حشرات کامل زمستان گذران با آستانه پایین دمایی (TO) ۱۰ درجه سلسیوس با کسب مجموع دمای موثر ۱۳۰ تا ۱۵۰ روز درجه سلسیوس ، به صورت تدریجی ظاهر می شوند.

تحقیقات نشان داده است ، شاخص های دمایی رشد و نمو جمعیت کرم خوشه خوار انگور در ایران متفاوت از جمعیت های مناطق دیگر جهان است. در استان های آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی خروج این شب پره ها از دهه اول اردیبهشت ماه شروع و تا اوایل خرداد ماه ادامه می یابد. در سایر استان های کشور نیز خروج آفت براساس شرایط محیطی منطقه ، از جمله دمای محیط ، از اوایل فروردین ماه تا اوایل خرداد ماه ادامه دارد. حشرات کامل ، فعالیت شبانه داشته در طول روز در زیر برگ ها ، علف های هرز و شکاف تنه درختان استراحت می کنند. پرواز آنها از غروب آفتاب شروع می شود و کمی بعد از آن به اوج می رسد و با طلوع آفتاب پایان می یابد. حشرات کامل با حرکات زیاد حین پرواز قابل شناسایی می باشند. شب پره ها پس از تغذیه تکمیلی و جفت گیری شروع به تخم ریزی می کنند. در صورت مناسب بودن شرایط محیطی ، تخم ریزی یک یا دو روز بعد از جفت گیری شروع می شود و ماده ها تخم های خود را در بهار به صورت انفرادی یا دو تا سه تایی روی براکته ها ، گلبرگ ها، ساقه جوانه های گل دهنده و در تابستان روی خوشه ها می گذارند. سطح صاف، هموار و ترد حبه های انگور باعت برانگیختن رفتار تخم ریزی در شب پرها می شود. ماده ها، خوشه های رسیده ای را که زمان برداشت آن ها نزدیک است برای تخم ریزی انتخاب نمی کنند. دمای خنک بهار جفت گیری و تخم ریزی آفت را به تعویق می اندازد. به نظر می رسد حشرات ماده مکان هایی را برای تخم ریزی انتخاب می کنند که سابقه آلودگی داشته باشند و حضور لارو قبلی در آن مکان ، به منزله با ارزش بودن آن منبع از نظر غذایی ؛ آسان بودن نفوذ در آن و از نظر شرایط محیطی اعم از دما، رطوبت نسبی ، جریان باد و حتی امکان اختفا از دشمنان طبیعی مناسب تر است. تخم ریزی در دمای ۱۵ تا ۳۰ درجه سلسیوس انجام می گیرد ولی دمای بهینه برای تخم ریزی ۲۳ تا ۲۶ درجه است. هر ماده در دمای بهینه ، به طور متوسط ۱۶۰ تخم می گذارد و دوره جنینی بسته به دما و شرایط محیط ۷ تا ۱۱ روز طول می کشد. لازم به ذکر است ، حشرات بالغ و تخم نسبت به تغییرات محیطی شدیدا حساس هستند. دارای پنج سن لاروی هستند که لاروهای نئونات شدیدا متحرک بوده ، بعد از طی یک دوره سرگردانی برای استقرار و شروع تغذیه ، داربست ابریشمی به دور دم میوه می بندند و بعد از استقرار ، لانه ابریشمی را در اطراف خوشه گسترش داده ، در داخل آن تغذیه می کنند. لاروهای بزرگ در داخل تار کاملا قابل رویت می باشند. دوره سرگردانی لاروهای نسل دوم و سوم کوتاه تر از نسل اول خوشه خوار مو می باشد. لاروها برای کامل کردن رشد و نمو خود ، نیاز به مجموع دمای موثر معینی بالاتر از ۱۰۰ روز درجه دارند که معمولا آن را در طی ۲۰ تا ۳۰ روز کسب می کنند و پس از آن در داخل شکاف تنه درخت ، اطراف علف های هرز ، برگ های لوله شده ، زیر پوست تنه درخت و خاک تبدیل به شفیره می شوند.

نحوه خسارت شب پره خوشه خوار انگور

در بهارهای سرد ، لاروهای کرم خوشه خوار انگور زودتر از مرحله گلدهی درختچه مو ظاهر می شوند و برای زنده ماندن ، از سایر قسمت های گیاه از جمله جوانه های گل باز نشده تغذیه می کنند. لاروها به بوی مواد فرار منتشر شده از برگ های سبز و خوشه های انگور آلوده به کپک خاکستری تمایل زیادی نشان می دهند. این آفت می تواند دوره فعالیت خود را با زمان خوشه دهی میزبان تنظیم کند. محل فعالیت آفت از طریق تارهای رو خوشه مشخص می شود. به این ترتیب که لاروهای نسل اول از جوانه های در حال گلدهی و غنچه تغذیه می کنند و روی آن ها با تارهایی پوشانده می شود. در برخی موارد نیز از جوانه های رویشی تغذیه کرده و سبب خشکیدن گل ها و جوانه ها و ریزش آن ها می شوند. همچنین ، لاروهای نسل دوم از گوشت غوره تغذیه کرده و بر اثر تغذیه ، پوست غوره خاکی رنگ و چروکیده شده و در نهایت حبه ها ریزش می کنند. لاروهای نسل سوم از خوشه های رسیده تغذیه می کنند. خسارت اصلی خوشه خوار انگور مربوط به لاروهای نسل سوم می باشد که علاوه بر خسارت مستقیم ناشی از تغذیه آفت ، شامل خسارت غیر مستقیم ناشی از انتقال قارچ عامل پوسیدگی خاکستری توسط لاروهای آفت نیز می باشد.
خسارت خوشه خوار انگور شدیدا وابسته به مراحل رشد و نمو درختچه مو می باشد و برای پیش بینی دقیق خسارت ، داده های فنولوژی محصول نیز مورد نیاز است. بدین ترتیب ، آستانه زیان اقتصادی ، بسته به رقم ، اندازه خوشه گل دهنده و نسل آفت متفاوت است.

مدیریت و کنترل کرم خوشه خوار مو

کنترل زراعی و مکانیکی

• در احداث تاکستان ها از ارقامی استفاده شود که خوشه متراکم ندارند.
• برای از بین بردن شفیره های زمستان گذران که در زیر بقایای باقیمانده از شاخه های خشک و پوسیده در سطح زمین به سر می برند، شخم عمیق و استفاده از یخ آب زمستانه توصیه می شود.
• احداث تاکستان ها به صورت ردیفی و به روش داربستی توصیه می شود.
• هرس باغ برای جلوگیری از تجمع شاخه های اضافی
• سوزاندن علف های هرز و برگ های خشک در پاییز

کنترل بیولوژیکی

کاربرد Bacillus thuringiensis subsp. Kurstaki با نسبت ۲ در هزار، برای کنترل لاروهای سنین پایین کرم خوشه خوار انگور توصیه می شود.

کنترل شیمیایی

زمان سمپاشی با توجه به مجموع دماهای روزانه موثر (رسیدن به مجموع دماهای روزانه موثر کسب شده توسط لارو سن ۱) و فنولوژی محصول (نوبت اول سم پاشی: در مرحله غنچه و قبل از باز شدن گل ها، نوبت دوم سمپاشی: زمان غوره، نوبت سوم سمپاشی: در شروع آب دار شدن میوه) تعیین می شود. لازم به ذکر است کار آمدترین و موثرترین راه برای تعیین زمان سمپاشی ، همان محاسبه مجموع دماهای روزانه موثر لارو سن ۱ می باشد که در بسیاری از کشورها انجام می شود. سموم شیمیایی ثبت شده برای کرم خوشه خوار انگور در فهرست مجاز سموم کشور عبارتند از:

• فوزالن (%EC35) با دز 1.5 در هزار
• تری کلروفن (%SP80) با دز ۱ تا 1.5 در هزار
• اسپینوساد (تريسر) (%SC24) با دز 0.25 در هزار
• اسپینوساد (اسپانسر) (%SC24) با دز 0.15 در هزار
• لوفنورون + فنوکسی کارپ (%EC10.5) با دز 0.3 در هزار
• متوکسی فنوزاید (%EC24) با دز 0.75 در هزار

[megadesc]
توضیحات

• نگارندگان : اکرم اسدی و حسین رنجبر اقدم – اسفند ماه ۹۹ . تهیه شده در سازمان حفظ نباتات ، معاونت کنترل آفات ، دفتر پیش آگاهی

[/megadesc]

مطالعه مقاله مدیریت سرمازدگی بهاره در تاکستان نیز پیشنهاد می گردد.