تغذیه و کوددهی درختان مرکبات در کرمان

مدیریت تغذیه و کوددهی درختان مرکبات در کرمان

مقدمه

جنوب استان کرمان (منطقه جیرفت و کهنوج) یکی از مناطق مستعد تولید مرکبات بوده و در حال حاضر با تولیدی در حدود 500 هزار تن در سال رتبه سوم در کشور را دارا می باشد. یکی از مزیتهای منطقه در تولید انواع مرکبات علاوه بر داشتن اقلیم نسبتاً خوب، داشتن خاک ایده آل از نظر خواص فیزیکی برای مرکبات است. خاکهای سبک، عمیق و فاقد شوری که از وسعت چشمگیری برخوردار هستند موجب احداث وتوسعه باغات مرکبات در این منطقه شده است. با تداوم خشکسالی در منطقه آب آبیاری از نظر کمی و کیفی دچار افت شده است. در نتیجه در میزان تولید و توسعه باغات مرکبات اثر منفی داشته است. بخش قابل توجهی از باغات مرکبات بویژه در شهرستانهای رودبار، قلعه گنج، فاریاب، عنبرآباد و کهنوج در اثر مشکل آب آبیاری دچار آسیب جدی شده و غیراقتصادی و رها شده اند. به مناسب بودن خاکهای منطقه از نظر خواص فیزیکی برای پرورش مرکبات اشاره شد. اما این خاکها علی رغم مزایای فراوان، دارای معایبی نظیر فقر ماده آلی و مواد غذایی می باشند. که یکی از علل کاهش کمی وکیفی محصول مرکبات در منطقه است. لذا برخود لازم دانستیم بعد از نشریه کیفیت آب آبیاری مرکبات در جنوب کرمان، این نشریه فنی را در مورد تغذیه مرکبات منطقه تهیه نماییم. امیدواریم کارشناسان، مروجین و کشاورزان بتوانند با بهره گیری از آنها نسبت به بهبود پروسه تولید مرکبات در منطقه همت گمارند.

خاک مناسب احداث باغ مركبات:

خوشبختانه باغات مرکبات منطقه دارای خاکهای با بافت سبک بوده که مناسبترین خاک برای مرکبات می باشد. این خاکها عمیق، دارای تهویه و خاصیت مناسب زهکشی و فاقد شوری هستند. خاکهای سبک عموماً از نظر میزان ماده آلی، عناصر غذایی و ظرفیت نگهداری آب ضعیف می باشند. جهت تولید اقتصادی در این خاکها بایستی با بکارگیری مدیریت مناسب و علمی نسبت به رفع آنها اقدام نمود. بنابراین برای احداث باغ مرکبات، خاکهای سبک نسبت به خاکهای با بافت متوسط و تقریباً سنگین ترجیح داده می شوند. جهت احداث باغ مرکبات در مناطق کوهستانی که خاک رویی نازک است یا مناطق پست که دارای خاکهای تقریباً سنگین هستند بهتر است چاله های به ابعاد 2 در 2 و به عمق 1.2-1 متر با بیل مکانیکی حفر کرد وسپس با ریختن خاک مناسب در آنها بعنوان بستر، نسبت به کشت نهال مرکبات اقدام نمود.

تغذیه و کوددهی درختان مرکبات در کرمان :

برای اجرای مدیریت تغذیه مناسب باغ ، آزمون خاک و تجزیه نمونه گیاه توصیه می گردد. برای گرفتن نمونه صحیح خاک بایستی باغ مورد مطالعه از نظر نوع خاک، شیب زمین، سن درختان و….قطعه بندی شود. سپس از هر قطعه یک نمونه مرکب از عمق 0-30 سانتی متری خاک و یک نمونه مرکب از عمق 30-60 سانتی متری خاک برداشت شود. هر نمونه مرکب، حاصل از مخلوط کردن سه نمونه برای قطعات کمتر از 5 هکتار و حداکثر 5 نمونه خاک برای قطعات 5 هکتاری و بالاتر می باشد. پس از تهیه نمونه مرکب خاک، بایستی مشخصات مربوط شامل تاریخ نمونه برداری، نام قطعه، محل باغ، مالک، سن درختان و عمق نمونه را نوشته و در هر نمونه قرار داد و به آزمایشگاه ارسال کرد. برای تهیه نمونه برگ (گیاه) نیز پس از قطعه بندی باغ، از هر قطعه یک نمونه شامل برگهای میانسال از شاخه های بی میوه مربوط به تعدادی درخت که در قسمتهای مختلف قطعه مستقر می باشند (حداقل ده درخت) تهیه شده و به آزمایشگاه ارسال می گردد که این نمونه برداری معمولا در اوایل تا اواخر بهار صورت می گیرد. بنابر این توصیه کودی بر اساس نتایج تجزیه نمونه خاک و گیاه، مهمترین روش برای مصرف بهینه عناصر غذایی مورد نیاز درختان می باشد. اما گاهی به هر دلیلی تهیه نمونه خاک و گیاه مقدور نبوده و بایستی بر اساس یک برنامه غذایی ارائه شده توسط یک متخصص صاحب نظر و با تجربه که اشراف علمی کاملی به منطقه دارد، نسبت به مصرف عناصر غذایی اقدام شود.

كود آلی و اهمیت آن در تغذیه و کوددهی درختان مرکبات :

خاک یک موجود زنده است. زنده بودن وپویایی خاک به میزان ماده آلی موجود در آن بستگی دارد. بطوریکه هر چه ماده آلی خاک به حد ایده آل نزدیک تر باشد (حداقل یک درصد)، خاک فوق حاصلخیزتر و یا از قدرت تولید کنندگی بیشتری برخوردار است. ماده آلی خاک از طریق بقایای گیاهی، حیوانی و سایر کودهای آلی (کود حیوانی، کود سبز و کمپوست) تأمین می گردد. خاکهای زراعی و باغی منطقه از نظر ماده آلی فوق العاده فقیر بوده و میزان آن عموما کمتر از 0.3 درصد می باشد. بنابراین اولین قدم در بهبود وضعیت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه بخصوص در باغات مرکبات، رساندن سطح ماده آلی خاک به حد مناسب در راستای زنده و پویا کردن خاک می باشد. یکی از منابع بسیار مهم تأمین کننده ماده آلی خاک، کودهای حیوانی می باشند. با توجه به خواص فیزیکی وشیمیایی خاک باغات منطقه، بهترین منبع، کود گاوی پوسیده و سالم می باشد. البته برای باغات با خاک نسبتاً سنگین و متوسط می توان علاوه بر کود گاوی، کود گوسفندی مناسب (غیرشور) و کود مرغی نیز استفاده کرد. اما باید دقت نمود که هرچه میزان شن خاک باغ بیشتر باشد،کود گاوی نسبت به سایر کودهای حیوانی برتری دارد. برای درختان مرکبات تا سن 15 سالگی به ازاء هر سال سن درخت 3-5 کیلوگرم کود گاوی پوسیده توصیه می گردد که هر دو سال یکبار بایستی مصرف شود و برای درختان مسن تر همان جیره غذایی درختان 15 ساله در نظر گرفته می شود.

زمان مناسب برای استفاده از عناصر غذایی در درختان مركبات:

عناصر غذایی ضروری برای تغذیه و کوددهی درختان مرکبات شامل عناصر پرمصرف و عناصر کم مصرف می باشد که نوع و مقدار مصرف آنها بسته به مراحل مختلف رشد درخت متفاوت است. این مراحل به شرح زیر می باشد:

1 – مرحله اولیه رشد رویشی (اواسط بهمن ماه تا اواخراسفند ماه) : در این مرحله تمامی کود حیوانی ، کودهای فسفره ، روی ، منگنز ، آهن ، منیزیم و کلسیم و 20 درصد نیتروژن و 30 درصد پتاسیم مورد نیاز سالیانه درخت مصرف می گردد.کودهای روی ، آهن و منگنز نباید بصورت همزمان و با هم مصرف گردند.

2 – مرحله گلدهی (اواخر اسفند تا اواسط فروردین ماه) :  در این مرحله 20 درصد دیگر از نیتروژن مورد نیاز سال مصرف میگردد.

3 – تشکیل میوه (اواسط فروردین ماه تا اواخر آن) : در این مرحله 30 درصد از نیتروژن و 40 درصد از پتاسیم مورد نیاز سالیانه درخت در اختیار درخت قرار داده می شود.

4 – مرحله بزرگ شدن میوه تا قبل از برداشت (اوایل اردیبهشت ماه به بعد) : در این مرحله نیز 30 درصد نیتروژن و 30 درصد پتاسیم باقیمانده مصرف می گردد. همچنین محلولپاشی کودهای ریز مغذی به همراه عناصر پر مصرف حداقل 3 مرتبه در این مرحله توصیه می گردد.

همانطور که قبلا اشاره شد بهترین توصیه کودی، براساس نتایج تجزیه خاک و گیاه انجام می شود. در غیر اینصورت با توجه به شرایط خاک ، آب و … جدول یک به عنوان توصیه نسبی برای درختان مرکبات 10-15 ساله توصیه می گردد. مقدار لازم هر نوع کود به ازاء هر سال سن درخت در آن مشخص شده است تا برای درختان کمتر از ده سال مقادیر مورد نیاز محاسبه گردد.

نکته: جهت افزایش بازده مصرف کود بایستی مصرف بهینه آب آبیاری نیز مدیریت گردد. تنش کم آبی مکرر و زیادی آب موجب کاهش اثرات مثبت مصرف کود خواهد شد.

نگارندگان : جواد سرحدی، مهری شریف و پروین سالاری نژاد محققین مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی جنوب استان کرمان

تهیه شده در : مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعی جنوب استان كرمان