تغذیه برنج در شالیزار

نکته : در گذشته به صورت مفصل در مورد دستورالعمل مدیریت تلفیقی خاک و حاصلخیزی برنج در 5 قسمت صحبت نموده ایم . اینک به صورت خلاصه نکاتی را در کاربد کودها در تغذیه برنج در شالیزار بیان خواهیم نمود .

تلفات کود ازته در زراعت برنج بعلت شرایط غرقابی به 40 تا %60 می رسد. برای افزایش راندمان کود و کاهش هزینه تولید و جلوگیری از مسمومیت آب های زیر زمینی ضرورت دارد که بنحو مطلوب و صحیح از کودها در تغذیه برنج استفاده بعمل آید. لذا باید تمام کود فسفاته  +   35 – 40 % کود ازته + % 50  کود پتاسه را قبل از آخرین مرحله آماده سازی بستر بدون حضور آب بزمین داده و بلافاصله آنرا بزیر گل کنیم.

وقتی کود بدون آب با خاک مخلوط می گردد کلوئیدهای خاک که بار منفی دارند در بر گرفته و مانع از شستشو زیاد کودهای ازته و پتاسه می گردند. از طرفی چون کود فسفاته و پتاسه در قسمت احیا خاک که ریشه در آن فعالیت دارد قرار می گیرد جذب آن توسط ریشه گیاه به آسانی امکان پذیر می گردد.

نقش و اهمیت ازت در گیاه و تغذیه برنج :

ازت عنصر اصلی تشکیل دهنده پروتئین و بوجود آورنده پروتوپلاسم بوده و بطور کلی در ساختمان گیاه بخصوص برگ ، ساقه دخالت دارد. فعالیت اولیه ازت تشکیل پروتئین پرتوپلاسمی لازم برای افزایش ساقه ، پنجه و ساخت برگ می باشد.

دومین اثر مهم ازت افزایش فتوسنتز در واحد برگ می باشد. از آنجائیکه ازت عنصر لازم جهت تشکیل کلروفیل می باشد ، با افزایش آن در مزرعه میزان کلروفیل و در نتیجه فتوسنتز افزایش می یابد. مصرف ازت به حد متعادل برگ و فتوسنتز را در واحد سطح افزایش داده و باعث ازدیاد ذخیره کربوهیدرات در برگ می شود. مصرف بیش از انداره ازت موجب رشد بیش از حد ساقه و برگ شده و ضریب جذب نور را کاهش می دهد. از طرف دیگر با افزایش بیش از انداره برگ تنفس زیاد شده و در نتیجه تعادل بین فتوسنتز و تنفس بهم خورده و تولید مواد نموی کاهش خواهد یافت. ( بیشترین مواد نموی هنگامی تولید می شود که مساحت برگ به حد اپتیمم رسیده باشد.)

اگر در زمان کوتاهی مقدار زیادی ازت جذب گیاه شود میزان قند که در اثر فتوسنتز و یا تجزیه نشاسته ذخیره شده بوجود می آید کاهش یافته و اسیدهای آمینه به پروتئین تبدیل شده و در ساختمان گیاه بشکل اولیه خود ذخیره می گردند. از طرف دیگر کمبود ازت در مرحله تولید پنجه باعث کاهش تعداد خوشه شده و در مرحله ظهور سنبله و خوشه تا تکمیل نمو طولی آن موجب کاهش تعداد دانه در خوشه و کاهش وزن هزار دانه و در نتیجه کاهش عملکرد را در پی خواهد داشت.

تعداد کود ازته مورد نیاز ارقام مختلف :

در زراعت برنج عموما از کود اوره استفاده می شود. اوره پس از مصرف توسط آنزیم به آمونیم تبدیل و سپس مورد استفاده گیاه قرار می گیرد. در اراضی غیر باتلاقی (پشته) می توان از سولفات آمو نیوم هم استفاده کرد. سولفات آمونیوم بدلیل پایین آوردن PH خاک و تامین قسمتی از گوگرد مورد نیاز نتیجه مطلوبی می دهد. خصوصا اگر اراضی کمی شور باشد. از آنجائیکه درصد ازت سولفات آمونیوم %26 درصد و ازت اوره %46 می باشد باید 1.7 برابر آن سولفات آمونیوم مصرف کرد. ازت مصرفی در تغذیه برنج بستگی به رقم مورد کشت ، حاصلخیزی خاک و شرایط آب و هوائی خصوصا در مرحله گل دهی و دانه بندی دارد. مقدار ازت از صفر تا 120 کیلو ( 0- 240  کیلو اوره یا 460-0 کیلو سولفات آمونیوم ) متغیر است.

مصرف کود ازته در لایه بالایی خاک (گل) :

همانطور که قبلا اشاره شد عدم مصرف صحیح کود ازته تلفات زیادی را در بر دارد. در اراضی شالیزاری بعلت شرایط غرقابی تلفات به 40 تا %60 می رسد. یکی از روشهای عدم مصرف صحیح کود ازته مصرف آن در قسمت بالایی لایه یا اکسیده خاک است. اگر اوره یا سولفات آمونیم در قسمت بالایی خاک قرار گیرد قسمتی از کود مصرفی در اثر اکسیداسیون N2O , N2 در آمده و از مزرعه متصاعد می گردد و قسمتی از آن بصورت نیترات و نیتریت در آمده که محلول در آب بوده و قسمتی از آن وارد آبهای زیر زمینی گردیده و آبهای زیرزمینی را بشدت مسموم می کند وقسمتی هم از طریق آبشوی از مزرعه خارج و بقیه جذب گیاه می گردد. (برنج نیترات را هم جذب می کند.)

مصرف کود ازته در آب:

اوره یا سولفات آمونیم مصرفی در آب هیدرولیزه شده و قسمتی از آن به آمونیاک تبدیل که بصورت گاز از مزرعه متصاعد می گردد و قسمتی از آمونیم از طریق آبشویی از مزرعه خارج و قسمتی وارد آبهای زیرزمینی شده و بقیه جذب گیاه می شود.

مصرف کود ازته در اراضی شبدر کاری شده:

با کشت شبدر ازت هوا توسط باکتریهای موجود در روی غده ریشه تثبیت شده که در صورت کف بر شدن یا کاملا چرانیدن توسط دام ( بدون بقایای گیاهی بالای خاک) می توان تا 100 کیلوگرم در مصرف اوره صرفه جویی نمود.

کشت ارقام محلی در این اراضی نیاز به کود اوره نداشته و در ارقام پر محصول پا کوتاه می توان 100-150 کیلوگرم اوره یا معادل آن سولفات آمونیم مصرف نمود.:

• ارقام محلی و پابلند اوره : فسفات 100 – 125 پتاس 50-100 کیلو
• در ارقام پر محصول پا کوتاه اوره 100-150 فسفات 125-200 پتاس 100-150

نقش و اهمیت فسفر در گیاه و تغذیه برنج :

گرچه فسفر مورد نیاز در گیاه برنج بمراتب کمتر از ازت است. ولی فسفر یکی از عناصر اصلی و مهم گیاه برنج است. اسید فسفو گلیسیریک اولین ماده تولیدی حاصله از فتوسنتز است. بنابراین نقش مهمی در پدیده فتوسنتز دارد لذا کمبود آن فاکتور محدود کننده فتوسنتز است . فسفر یکی از مواد تشکیل دهنده اسید نوکلئیک و اساس تشکیل هسته در پروتوپلاسم سلولهای زنده گیاه برنج می باشد. در نتیجه فسفر برای ازدیاد پنجه که بستگی به تکثیر سلولها دارد لازم است.

فسفر در گیاه عامل اصلی تشکیل دهنده مواد پر انرژی مثل ADP , ATP (آدنوزین دی و تری فسفات ) و نقش مهمی در استفاده و نگهداری انرژی دارد. این عنصر موجب تولید نشاسته ، سلولز و یا انتقال کربوهیدراتها می باشد. فسفر از جمله عناصری است که بسادگی در گیاه نقل و انتقال یافته و بطرف عضوی از گیاه که در حال رشد است منتقل می گردد. از اثرات کمبود فسفر نازکی برگ و تیرگی آن – کوتاه شدن طول گیاه – کاهش تعداد پنجه و تاخیر در باروری و رسیدن دانه می باشد.

مقدار فسفات مورد نیاز ارقام مختلف :

مازاد فسفر مصرفی در خاک تثبیت شده و برای سالهای دیگر قابل استفاده است. بعلت مصرف همه ساله و عموما بیش از مقدار مورد نیاز فسفر قابل جذب خاکها بالا بوده و از نقطه بحرانی بیشتر است. و بندرت اراضی هستند که فسفر قابل جذب شان کمتر ار نقطه بحرانی باشد. اراضی که فسفر قابل جذب شان از نقطه بحرانی بیشتر است بمدت یک یا چند سال نیازی به دادن کود فسفاته نیست و اراضی که فسفر قابل جذب شان کمتر از نقطه بحرانی است به نسبت کمتری باید فسفر به آن داد.

در صورت عدم تجزیه خاک می توان برای ارقام محلی در حدود 100 کیلوگرم و برای ارقام پر محصول که عملکرد بیش از 7 تن دارند تا 150 کیلو و به ندرت تا 200 کیلو مصرف کرد.

مصرف زیاد و بیش از اندازه فسفات در یک تا چند سال عدم جذب بعضی عناصر خصوصا روی را در بر دارد که عدم جذب روی بیماری فیزیولوژی آکاگاره را در پی خواهد داشت. فسفر قابل جذب در خاک را به P.P.M تعیین می کنند یعنی قسمت در میلیون. بعنوان مثال اگر فسفر قابل جذب خاک P.P.M 12 باشد یعنی در یک میلیون کیلو خاک 12 کیلو فسفر قابل جذب وجود دارد.

نقطه بحرانی فسفره نقطه ای است که اگر فسفر قابل جذب خاک کمتر از آن باشد باید به خاک فسفر داد و اگر فسفر خاک از آن نقطه بیشتر باشد نیازی به دادن کود فسفر نیست. نقطه بحرانی برای ارقام محلی P.P.M 18-15 و برای ارقام پر محصول P.P.M 26-25 است یعنی اگر مزرعه ای فسفر قابل جذب آن P.P.M 19 باشد و در آن مزرعه ارقام محلی کشت گردد در آن سال نیازی به دادن کود فسفر نیست.

مصرف کود فسفاته بصورت استار تر فسفر:

بمنظور صرفه جویی در مصرف کود فسفره یا کمبود کود فسفاته در زمان نشاء و یا ضعف گیاه در اثر بیماریها ، سوختگی ناشی از مصرف علف کش ها و سوختگی ناشی از گرمای زیر نایلن و غیره می توان از استارتر فسفر در تغذیه برنج استفاده کرد. از آنجائیکه فسفر موجود در خاک توسط کلوئیدهای خاک ثابت مانده و غیر قابل حرکت است ( بر خلاف ارت) . چنانچه فسفر موجود در خاک باندازه کافی نباشد تا ریسه های گیاه پس از نشاء از آن استفاده کند مشکلی از نظر پنجه دهی پیش می آید.

کمبود فسفر در مراحل اولیه رشد کاهش پنجه دهی را در بر دارد. یرای جبران کمبود فسفر موجود در خاک یا صرفه جویی در میزان فسفات مصرفی و همچنین جبران صدمات وارده در اثر سوختگی علف کش ها و گرمای زیاد زیر نایلن و ضعف گیاه در اثر انبوهی و بیماری می توان از استارتر فسفر استفاده کرد.

روش کار بدین طریق است که ابتدا سوسپانسیون 5 درصد درست کرده یعنی 5کیلو فسفات آمونیم یا سوپر فسفات تریبل را در 100 لیتر آب حل کرده و سوسپانسیون حاصله را در چند طشت یا کرت پلاستیکی ریخته و ریشه های نشاء را با گل همراه آن بمدت 15-20 دقیقه در سوسپانسیون نگهداشت و سپس مبادرت به نشاء نمود. در این مدت فسفر جذب گل ریشه های نشاء شده و از طریق انتشار وارد گیاه گردیده و در نتیجه باعث حرکت یا استارت گیاه می گردد. با این عمل فسفر اولیه گیاه که جهت بازاریابی سریع شروع پنجه دهی لازم است تامین می گردد.

رعایت نکات زیر در اراضی که از سوسپانسیون استفاده می شود ضروریست:

• در صورتیکه فسفر قابل جذب خاک از نقطه بحرانی خیلی پایین نباشد این روش فسفر مورد گیاه را تامین می کند و دیگر نیازی به دادن کود فسفاته نیست. چنانچه فسفر قابل جذب خاک خیلی پایین باشد می توان تا نصف کود فسفاته مورد نیاز را مصرف کرد. (حدود 70-50 کیلو)
• در صورت کشت ارقام محلی باید میزان مصرف اوره را در زمان نشاء کاهش داد و در صورت نیاز بصورت سرک در زمان رشد زایشی بکار برد. چون مصرف اوره زیاد سبب ورس و شدت بلاست می گردد.
• در اراضی که کمبود روی دارند ( اراضی باتلاقی و ماندابی ) استارتر فسفر کمبود روی را شدت بخشیده و اشکالاتی را از نظر جذب روی بوجود می آورد. لذا باید از مصرف استارتر فسفر در این اراضی حتی المقدور خودداری کرد.

نقش و اهمیت پتاسیم در گیاه و تغذیه برنج :

پتاسیم برای تعدادی از فرآیندهای بیو شیمیایی و فیزیولوژیکی زندگی گیاه مورد نیاز است. در برنج پتاسیم نقش عمده ای در فعال کردن آنزیم های متعدد موثر در رشد و افزایش مقاومت گیاه در مقابل استرس های محیطی دارد بایستی توجه کرد که پتاسیم یکی از سه عنصر مهم برای تولید محصول است که نه تنها نسبت به دیگر عناصر به مقدار زیادی توسط گیاه جذب می شود ، بلکه بعنوان پلیس ترافیک شیمیایی نیز عمل می نماید با این معنی که مدیریت سایر عناصر غذایی را در سیستم گیاه تنظیم می نماید.

پتاسیم را به اسامی مختلف نامیده اند از جمله تقویت کننده ریشه ، استحکام بخش ساقه ، سارنده غذا ، فعال کننده آنزیم ، تنظیم کننده تنفس ، ناقل قند و نشاسته و سازنده پروتئین و کاهش دهنده پژمردگی ، مانع امراض.

علائم کمبود پتاس در گیاه برنج معمولا بصورت لکه های قهوه ای مایل به قرمز در برگهای پایین و همچنین درصد بالای ریشه های سیاه شده و یا پوسیده آشکار می شود. کمبود پتاسیم غالبا با بیماری لکه قهوه ای ( Helmin Thos Porium ) همراه می باشد. وجود ) SH2 هیدروژن سولفاره) اسیدهای آلی ، CO2 و مقدار زیاد آهن موجب جلوگیری جذب پتاسیم در گیاه برنج می گردد. وجود مقدار زیاد سدیم و کلسیم نیز ممکن است از جذب پتاسیم جلوگیری نماید.

مصرف کود بر مبنای تجزیه خاک :

بر مبنای تجزیه خاک می توان نسبت به مصرف فسفر ، پتاس ، ازت و سایر عناصر مورد نیاز گیاه برنج به منظور تغذیه برنج اقدام کرد. اگر فسفر قابل جذب خاک تا P.P.M 6 باشد برای تغذیه برنج در ارقام محلی 150 کیلو و برای ارقام پر محصول 200 کیلو فسفات آمونیم مصرف کرد.

اگر فسفر قابل جذب خاک تا P.P.M 6-12 باشد برای تغذیه برنج در ارقام محلی 100 کیلو و برای ارقام پر محصول 150 کیلو فسفات آمونیم مصرف کرد.

اگر فسفر قابل جذب خاک تا P.P.M 12-18 باشد برای ارقام محلی 50 کیلو و برای ارقام پر محصول 100 کیلو فسفات آمونیم مصرف نمود و اگر فسفر قابل جذب خاک تا P.P.M 19-25 باشد برای ارقام محلی نیازی به دادن کود فسفاته نبوده و برای ارقام پر محصول 50 کیلو فسفات آمونیم مصرف نمود. اگر فسفر قابل جذب خاک بیش از 26 باشد برای ارقام محلی و پر محصول نیازی به دادن فسفر جهت تغذیه برنج نیست.

بعلت فراوان و ارزان بودن کود فسفات در چند سال اخیر و علاقه مندی کشاورزان نسبت به مصرف بیش از مورد نیاز گیاه سبب شده است که فسفر در خاکها ذخیره شده و در نتیجه فسفر قابل جذب اکثر خاکها بیش از نقطه بحرانی گردد ( در بالای نقطه بحرانی کود فسفات مورد نیاز نیست و در پایین نقطه بحرانی باید کود مصرف کرد ) .

اگر T.N.V یا مجموعه مواد آهکی خاک بالا و در حد %40-60 باشد باید 50 کیلوگرم فسفات به مقادیر بالا اضافه کرده چون مواد آهکی جذب فسفر را دچار مشکل می کند.

پتاس قابل جذب خاک اگر از  P.P.M 150 بیشتر باشد نیازی به دادن کود پتاسه نیست . خصوصا اگر آب آبیاری از منبع رودخانه تامین شده باشد.

EC آب از 2250 میکروموس بالاتر باشد برای برنج کمی خطر دارد و اگر از P.P.M  9 – 7.5 بیشتر باشد خطرناک می گردد.

بر آب بین  P.P.M  1 – 2.5 باشد کمی خطر دارد اگر از P.P.M  2.5 بیشتر باشد خطرناک است. ( این آبها تلخ مزه هستند.)

مواد آلی خاک اگر بین 1.5 – 2 درصد باشد خاک از نظر مواد آلی و هوموس خوب بوده و با اضافه شدن مواد آلی خاک می توان از مصرف فسفر و ازت کاست.

روی :

اگر روی خاک از P.P.M 2 کمتر باشد باید نسبت به مصرف روی اقدام کرد. با برقراری تهویه خاک می توان جذب روی را بیشتر کرد.