مدیریت کنترل بیماری ویروسی سرجمک گوجه فرنگی

مقدمه:

بیماری ویروسی پیچیدگی زرد برگ گوجه فرنگی ناشی از ویروس Tomato Yellow Leaf Curl Virus TYLCV که در جنوب استان کرمان بنام «سرجمک» شناخته می شود، یکی از مهم ترین و خطرناک ترین بیمارگرهای ویروسی گوجه فرنگی در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا و آسیا، نواحی مدیترانه ای و خاورمیانه از جمله ایران است.

این بیماری علاوه بر مزارع گوجه فرنگی فضای باز، در کشت های زیر پوشش پلاستیکی کوتاه و گلخانه ای گوجه فرنگی جنوب استان کرمان نیز سبب خسارت می شود و می توان گفت عامل اصلی محدود کننده کشت گوجه فرنگی در گلخانه ها و همچنین کشت های فضای باز در شهرستان منوجان بشمار می رود. درصد خسارت وارده و میزان كاهش محصول، بسته به میزان حساسیت ارقام مورد استفاده، جمعیت حشره ناقل و شرایط آب و هوایی متفاوت بوده و بین 20-100 درصد گزارش گردیده است.

نشانه های بیماری ویروسی سرجمک گوجه فرنگی :

بوته های گوجه فرنگی كه در مراحل اولیه رشد به این بیماری آلوده می شوند، كوتوله مانده و اندازه آنها بشدت كاهش می یابد. برگهایی كه بلافاصله پس از آلودگی توسعه می یابند، فنجانی شكل شده و لبه آنها بطرف پایین برگشتگی پیدا می كند . اما برگهایی كه بعدا بوجود آمده و توسعه پیدا می كنند بدشكل و زرد بوده، كوچك مانده و لبه آنها بطرف بالا برگشتگی پیدا می كند.

اگر آلودگی در مراحل اولیه رشد گیاه صورت گیرد، میوه ای تولید نمی شود. وقوع آلودگی در مراحل بلوغ گیاه تأثیری روی میوه های از قبل تشکیل شده ندارد ولی میوه هایی كه بعدا تشکیل می شوند بد شكل شده و معمولا ریزش پیدا می کنند.

انتقال این ویروس در شرایط طبیعی توسط حشره ناقل مگس سفید (Bemisia tabaci) به طریق پایا، چرخشی و تكثیری انجام می گیرد . به عبارت دیگر حشره ای که یک بار ویروس را دریافت کند، تا پایان عمر آلودگی را با خود همراه خواهد داشت. تا كنون هیچ گونه گزارشی مبنی بر انتقال این بیماری بصورت مكانیكی و یا از طریق بذر وجود نداشته است .

مدیریت کنترل بیماری پیچیدگی زرد برگ گوجه فرنگی مشکل و هزینه بر است. بطور کلی بیماریهای گیاهی ناشی از ویروسها قابل درمان نبوده و پیشگیری از بیماری، بعنوان راهبرد اصلی و منتخب برای کنترل این بیماریها محسوب می گردد. روشهای مختلفی از جمله استفاده از نشاء سالم، کنترل شیمیایی حشره ناقل، تناوب زراعی، تنظیم تاریخ کشت، کشت مخلوط با برخی گیاهان و استفاده از ارقام مقاوم برای پیشگیری و کاهش خسارت بیماری ویروسی سرجمک گوجه فرنگی توصیه شده است.

بدلیل مشکل بودن کنترل حشره ناقل، مخاطرات استفاده از سموم حشره کش و محدودیت های کاربرد روشهای فیزیکی کنترل حشره ناقل، استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل گوجه فرنگی بعنوان عملی ترین، ارزانترین و بهترین راه حل برای پیشگیری و کاهش خسارت بیماری ویروسی سرجمک گوجه فرنگی مورد توجه قرار گرفته است.

در بررسی های انجام گرفته در ایران، تاکنون علف های هرز ارزق اورشلیمی (Chrozophora hierosolymitana) از خانواده Euphorbiaceae ، تاتوره (Datura stramonium) از خانواده Solanaceae و Herniaria sp از خانواده Caryophyllaceae و آفتاب پرست (Heliotropiun europaeum ) از خانواده Boraginaceae و گیاه زراعی خیار از خانواده cucurbitaceae به عنوان میزبان های این ویروس معرفی شده اند .

در حال حاضر کشاورزان از روش هایی مانند استفاده از حشره کش، کشت مخلوط با خیار و استفاده از توری های ضد حشره در خزانه برای مدیریت این بیماری استفاده می نمایند، اما روشهای مذکور در کنترل این بیماری چندان موثر نبوده و همچنان بعنوان مهمترین بیماری گوجه فرنگی در این منطقه شناخته می شود.

در این نشریه، راهبردهای مدیریتی جدید برمبنای روشهای پایدار، کاربردی و کم خطر، مبتنی بر استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل، حذف منابع نگهدارنده ویروس عامل بیماری، فرار از بیماری و کنترل غیر شیمیایی حشره ناقل ارائه شده است.

براساس نتایج پروژه های انجام گرفته در منطقه، روشهای مدیریتی زیر برای کنترل بیماری سرجمک در جنوب استان کرمان پیشنهاد می شود:

1. در کشت های فضای باز گوجه فرنگی، بجای کشت ارقام حساس، از ارقام مقاوم و متحمل مانند هرمز، هیبرید 901 ، نامب، رها،  T386 و فولاد و 780112 RFT استفاده شود . استفاده از این ارقام هزینه مبارزه با بیماری (خرید سم و انجام سمپاشی ) و میزان باقیمانده سموم در محصول را کاهش می دهد و به نفع تولید کننده و مصرف کننده خواهد بود.
2. در صورت استفاده از ارقام مقاوم، می توان برای تولید نوبرانه گوجه فرنگی، به محض مساعد شدن شرایط آب و هوایی، خزانه گیری و کاشت نشاء را انجام داد و نگرانی از جهت ابتلای بوته ها به بیماری سرجمک وجود نخواهد داشت. براساس شرایط آب و هوایی منطقه، تاریخ خزانه گیری اوایل مرداد ماه تا اواسط شهریورماه قابل توصیه می باشد.
3. توصیه می شود از پوشش توری ضد حشره ناقل در خزانه تولید نشاء استفاده شود. این پوشش بایستی فاقد هر گونه منفذ برای ورود حشرات باشد.
4. از احداث خزانه گوجه فرنگی در مجاورت مزارع فلفل قرمز ، فلفل دلمه ای، لوبیا چشم بلبلی، خیار و طالبی خودداری گردد.
5. علفهای هرز عروسک پشت پرده، پنیرک، آفتاب پرست، سلمه تره، تاجریزی و سوروف ( روشیل ) که می توانند میزبان ویروس عامل بیماری سرجمک باشند از اطراف خزانه یا مزرعه حذف شوند.
6. برای پیشگیری از بیماری، می توان در خزانه و بویژه قبل از انتقال نشاء به زمین اصلی، از حشره کش های سیستمیک استفاده نمود.

دانلود فایل PDF مقاله بیماری سرجمک گوجه فرنگی