برنامه کوددهی برنج ، راهنمای کامل از کاشت تا برداشت

مقدمه راهنمای کامل روش کوددهی برنج

برنج یکی از مهم‌ترین محصولات غذایی در جهان و ایران است. عملکرد و کیفیت این محصول به‌شدت وابسته به مدیریت تغذیه و کوددهی صحیح در طول فصل رشد است. اگرچه انتخاب رقم مناسب و آماده‌سازی زمین اهمیت دارد، اما بدون دقیق ترین برنامه کوددهی برنج ، گیاه نمی‌تواند پتانسیل واقعی خود را نشان دهد. در این مقاله، یک برنامه کامل و مرحله‌ای کوددهی برنج ارائه می‌شود که ترکیبی از اصول علمی (بر اساس منابع FAO) و تجربه‌های رایج در ایران است.

عناصر غذایی اصلی در برنامه تغذیه برنج

گیاه برنج برای رشد و تولید دانه‌های پر و باکیفیت به سه عنصر اصلی نیاز دارد:

نیتروژن (N): عامل اصلی رشد رویشی، پنجه‌دهی و تشکیل خوشه.
فسفر (P): تقویت‌کننده سیستم ریشه و افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌ها.
پتاسیم (K): بهبود پرشدن دانه، افزایش وزن هزار دانه و کیفیت محصول.

علاوه بر این عناصر، مصرف ریز‌مغذی‌ها (Zn, B, Fe, Mn, Cu) و مکمل‌هایی مانند سیلیکات پتاسیم، فسفیت پتاسیم، آمینواسیدها و کودهای آلی نقش مهمی در افزایش عملکرد و مقاومت گیاه دارند.

اصول مدیریت نیتروژن

تقسیط مصرف: نیتروژن باید در چند نوبت داده شود تا کارایی آن بالا رود.
مرحله پنجه‌زنی فعال: مصرف 10–15٪ نیتروژن در این مرحله باعث افزایش تعداد خوشه در هر بوته می‌شود.
مرحله حداکثر پنجه‌زنی یا PI: مصرف نیتروژن در این زمان باعث افزایش تعداد دانه‌های پر و وزن دانه می‌شود.
بعد از PI: مصرف نیتروژن دیگر تأثیر اقتصادی ندارد و توصیه نمی‌شود.

فسفر و پتاسیم

فسفر: نیاز گیاه به فسفر در مرحله پنجه‌زنی بسیار بالاست. کودهایی مانند 10-52-10، مونو پتاسیم فسفات (MKP)، اوره فسفات و MAP 12-61 بهترین گزینه‌ها هستند.
پتاسیم: علاوه بر مصرف پایه (سولفات پتاسیم)، در مراحل ساقه‌دهی و خوشه‌دهی باید از کودهای پتاس بالا مانند 36-12-12 ، 30-5-15 یا سولو پتاس 51-0-0 استفاده شود. در مرحله شیری/خمیری شدن نیز مصرف پتاس بالا برای افزایش وزن دانه‌ها ضروری است.

ریز‌مغذی‌ها

کمبود ریزمغذی‌ها در برنج شایع است و باید با محلول‌پاشی کلات‌ها جبران شود:

پنجه‌زنی: محلول‌پاشی کلات‌ها (Zn, Fe, Mn, Cu, B) برای افزایش پنجه‌های بارور.
ساقه‌دهی: تکرار محلول‌پاشی کلات‌ها برای تثبیت رشد و جلوگیری از کمبودها.

مکمل‌های تغذیه‌ای

سیلیکات پتاسیم: تقویت دیواره سلولی، کاهش خوابیدگی و افزایش مقاومت به بیماری‌ها.
فسفیت پتاسیم: محلول‌پاشی در خزانه و اواخر پنجه‌زنی تا قبل خوشه‌دهی برای سلامت گیاه.
آمینواسیدها و عصاره جلبک دریایی: به‌عنوان محرک رشد در شرایط تنش (خشکی، شوری).
کودهای آلی و هیومیک: تیمار بذر قبل از کاشت با کود زیستی و هیومیک اسید برای بهبود جوانه‌زنی و سلامت اولیه گیاه.

مدیریت آب و علف‌های هرز

آب: در مرحله پنجه‌زنی از روش AWD (آبیاری تناوبی خشک و تر) استفاده شود. در مرحله خوشه‌دهی وجود آب ایستاده ضروری است، و در مرحله رسیدگی باید آب مزرعه تخلیه شود.
علف‌های هرز: وجین باید همزمان با مصرف کود نیتروژن انجام شود تا رقابت کاهش یابد و جذب بهتر صورت گیرد.

جدول کوددهی برنج بر اساس مراحل رشد فنولوژیکی

نوع کود/زمان	قبل از کشت نشاء	خزانه	شروع پنجه‌زنی	ساقه‌دهی	تکمیل خوشه‌دهی	شیری/خمیری شدن
کود نیتروژن	اوره (کود پایه، اختلاط با خاک)	—	اوره (سرک، همراه وجین/آبیاری)	اوره (در صورت نیاز رشد رویشی)	اوره (تقسیط سوم برای ارقام دیررس)	—
کود فسفات	سوپر فسفات ساده + سوپر فسفات تریپل (کود پایه)	—	10-52-10 یا MKP یا اوره‌فسفات یا MAP 12-61 (محلول‌پاشی/کودآبیاری)	10-52-10 یا MAP 12-61 در خاک‌های کم‌فسفر	—	—
کود پتاسیم	سولفات پتاسیم (کود پایه)	—	—	پتاس بالا: محلول پاشی با 36-12-12 یا مایع‌های پتاس بالا	سرک پتاس یا کلرید پتاسیم یا سولو پتاس 51-0-0	پتاس بالا: 36-12-12 یا 30-5-15 (وزن گرفتن دانه‌ها)
ریز‌مغذی‌ها	—	—	کلات‌ها/میکرو میکس (Zn, Fe, Mn, Cu, B) محلول‌پاشی هدفمند	کلات‌ها (در صورت مشاهده علائم کمبود)	—	—
کودهای آلی و دامی	کود دامی پوسیده با دیسک با خاک مخلوط شود	—	—	—	—	—
کودهای هیومیک	مخلوط با خاک به عنوان کود پایه و تیمار بذر مال بذر در خزانه	—	کود آبیاری	کود آبیاری	—	—
محرک‌های رشد گیاهی	—	—	آمینواسیدها/جلبک دریایی (در صورت تنش)	در صورت تنش رشد رویشی	—	—
کودهای سیلیسیمی	—	—	محلول پاشی با سیلیکات پتاسیم	تکرار در صورت نیاز	—	—
کود فسفیت پتاسیم	—	خزانه (محلول‌پاشی سبک)	اواخر پنجه‌زنی تا قبل خوشه رفتن	—	—	—
20-20-20	—	یک نوبت محلول‌پاشی در خزانه	—	مرحله ساقه‌دهی (رشد متعادل رویشی)	—	—
کود زیستی	تیمار بذرمال بذر در خزانه	—	—	—	—	—
مطالعه مقاله: تغذیه برنج در شالیزار

نموه برنامه کوددهی برنج با استفاده از برند های رایج و معروف در ایران

❓ سوالات متداول درباره برنامه کوددهی برنج

1. بهترین کود برای مرحله خزانه چیست؟

در خزانه، گیاهچه‌ها به فسفر و محرک‌های رشد نیاز دارند. فسفیت پتاسیم همراه با هیومیک اسید و فولویک اسید باعث تقویت ریشه و کاهش تنش می‌شود.

2. در مرحله پنجه‌زنی چه کودهایی بیشترین تاثیر را دارند؟

در این زمان، گیاه به فسفر بالا و ریزمغذی‌ها نیاز دارد. 10-52-10 یا MAP 12-61 همراه با محلول‌پاشی کلات‌ها (Zn, Fe, Mn, Cu, B) تعداد پنجه‌های بارور را افزایش می‌دهد.

3. در مرحله ساقه‌روی چه کودی ارجح است؟

بهترین گزینه در این مرحله کود کامل 20-20-20 است. این کود رشد متعادل رویشی را فراهم می‌کند و همراه با سیلیکات پتاسیم مقاومت ساقه‌ها را بالا می‌برد.

4. در مرحله خوشه‌دهی چه کودهایی توصیه می‌شوند؟

در این مرحله، گیاه به پتاسیم و عناصر ریز نیاز دارد. مصرف پتاس بالا همراه با بور و روی، تشکیل خوشه و تعداد دانه‌ها را افزایش می‌دهد.

5. در مرحله شیری و خمیری شدن چه باید کرد؟

اینجا زمان کودآبیاری با پتاس بالا (36-12-12 یا 30-5-15) است. این کار باعث پر شدن دانه‌ها، افزایش وزن هزار دانه و بهبود کیفیت محصول می‌شود.

6. آیا کودهای زیستی و هیومیک در برنج ضروری هستند؟

بله، تیمار بذر قبل از کاشت با کودهای زیستی و هیومیک اسید باعث افزایش جوانه‌زنی و جذب بهتر عناصر غذایی در مراحل بعدی می‌شود.

7. چرا داشتن یک برنامه کوددهی منظم اهمیت دارد؟

اجرای صحیح برنامه کوددهی می‌تواند عملکرد برنج را تا ۵۹٪ افزایش دهد و در صورت استفاده ترکیبی از کودهای آلی و شیمیایی این رقم به بیش از ۶۹٪ می‌رسد.

8. نقش سیلیکات پتاسیم در تغذیه برنج چیست؟

سیلیکات پتاسیم باعث تقویت دیواره سلولی، کاهش خوابیدگی (ورس) و افزایش مقاومت گیاه به بیماری‌ها می‌شود. مصرف آن در مرحله ساقه‌دهی توصیه می‌شود.

9. محلول‌پاشی فسفیت پتاسیم چه فایده‌ای دارد؟

این کود علاوه بر تامین پتاسیم، نقش محرک دفاعی دارد و معمولاً در خزانه یا اواخر پنجه‌زنی استفاده می‌شود.

✅ جمع‌بندی

خزانه: فسفیت پتاسیم + هیومیک
پنجه‌زنی: فسفر بالا + ریزمغذی‌ها
ساقه‌روی: 20-20-20 + سیلیکات پتاسیم
خوشه‌دهی: پتاس بالا + بور و روی
خمیری شدن: کودآبیاری با پتاس بالا

برای آشنایی با سایر عناصر مهم در کشاورزی مطالعه مقالات زیر پیشنهاد میگردد

محصولات پیشنهادی

کودها

میانگین امتیازات ۵ از ۵

از مجموع ۱ رای