اصول پرورش بوقلمون

آشنایی با اصول پرورش بوقلمون

بوقلمون مانند مرغ از دسته طیور سریع الرشد می باشد. در سال های اخیر پرورش بوقلمون به منظور تولید بخشی از پروتین جامعه رواج پیدا کرده است. منشا بوقلمون قاره آمریکا می باشد ولی هم اکنون با انتقال آن به کشورهای اروپایی و آسیایی در جهان شناخته شده می باشد. بوقلمون نژادها و سویه های مختلفی دارد و نژاد برونز آمریکایی و سفید هلندی از معروف ترین نژادها می باشد. لاشه این پرنده 60 درصد گوشت سفید و ۴۰ درصد گوشت قرمز دارد . بو قلمونها بسیار اجتماعی هستند و در حالت انفرادی تحت استرس قرار می گیرند و بسیار پر سر و صدا هستند، بوقلمون ها در فواصل معین سرفه و عطسه می کند و دم خود را تکان می دهند. گوشت بوقلمون نسبت به گوشت مرغ و گوسفند چربی کمتری دارد و بنابر این در زمان پخت افت کمتری پیدا می کند. در حال حاضر گوشت بوقلمون دیگر کالای لوکس به حساب نمی آید و این موضوع به دلیل پرورشی صنعتی آن می باشد. در کشور ما نیز مصرف گوشت بوقلمون نسبت به سال های قبل افزایش یافته است.

مدتی پیش مطلبی با عنوان پرورش بوقلمون را منتشر کرده ایم در این نشریه اطلاعات لازم در رابطه با اهمیت جایگاه و تجهیزات و اقدامات اساسی در طول دوره پرورش بوقلمون ارائه می گردد . امید است مطالب آن مورد استفاده شما پرورش دهندگان و همچنین سایر علاقه مندان این حرقه قرار گیرد.

جایگاه و تجهیزات پرورش بوقلمون

پرورش بوقلمون به سه شکل بسته ، نیمه بسته و پرورش در مرتع انجام می شود و در حالت بسته بوقلمون ها تنها در سالن پرورشی مستقر هستند و در سیستم نيمه پسته و با پرورش در مرتع ، بوقلمونها امکان چریدن در فضای بیرون را دارند. معمولا بوقلمون را بصورت گله های نر و ماده و بصورت مجزا پرورش می دهند. زیرا میزان رشد در نرها بیشتر از ماده ها می باشد و پرورش جداگانه به لحاظ مدیریتی و تغذیه ای اهمیت پیدا می کند. البته در ایران و در بسیاری از واحدها به دلیل سختی تفکیک جنسیت، پرورش توام نر و ماده انجام می شود. بوقلمون ها تا سن ۶ هفتگی در سالن های اولیه و پس از آن در سالن های رشد پرورش می یابند . مساحت مورد نیاز برای پرورش صنعتی بوقلمون تا هشت هفتگی یک متر مربع برای ۱۰ جوجه بوقلمون جوان (پولت) ، از ۸ تا ۲۱ هفتگی 2 متر مربع ، از ۲۱ هفتگی به بعد هر ۱۰ بوقلمون 2.5 متر مربع فضا نیاز دارند. در پرورش بوقلمون رعایت تراکم پرنده در سالن بسیار حائز اهمیت است. بستر و کف سالن بایستی 5-7 سانتی متر از پوشال پوشیده باشد و معمولا بدلیل بیماری های تاول سنه و اختلالات کف پا، بستر میله ای با سیمی توصیه نمی شود، سالن پرورش بایستی از لحاظ هوا (اکسیژن)، رطوبت. دما و نور کنترل شود و شرایط مناسب فراهم آید.

تهویه

اصولا تهویه به منظور تأمین اکسیژن، خروج گرد و غبار، آمونیاک و دیگر گازهای مضر در سالن انجام می پذیرد. به دلیل رشد سریع بوقلمون ، نیاز به اکسیژن بسیار حیاتی است و هوای سالن بایستی از لحاظ دما، رطوبت و اکسیژن بهینه باشد. برای این منظور سیستم تهویه که از ورودی های هوا و هواکش ها تشکیل شده، وظیفه تنطيم هوای سالن را بر عهده دارد. سیستم تهویه دفع گاز آمونیاک و دی اکسیدکربن را هم بر عهده دارد. گاز آمونیاک عمدتا از بستر و دی اکسیدکربن از تنفس بوقلمونها و هیترهای گرماساز داخل سالن بوجود می آید. منابع تولید رطوبت در سالن شامل بستر، تنفس و هوای ورودی می باشد (در سنین بالا و از سن ۱۲ هفتگی به بعد مهمترین منبع تولید رطوبت ، بستر می باشد). سیستم تهویه و سیستم گرمایشی با کمک هم مسئول خشک نگاه داشتن بستر می باشند. چنانچه به هر دلیلی بستر مرطوب شده و نهایتا به حالت کيک در آید، مشکلات ناشی از بستر مرطوب مانند: افزایش آمونیاک سالن و مشکلات چشمی، عارضه تاول سینه و دیگر بیماری های مسری فراهم می آید. لذا بایستی در زمان ساخت سالن پیش بینی های لازم و دقیقی در خصوص سیستم تهویه بعمل آید. یک سیستم تهویه مناسب بایستی این شرایط را داشته باشد:

1. بستر را خشک نگاه دارد.
2. موجب پخش و جابجایی دمای مناسب و یکسان در سالن بشود.
3. هوای تازه متناسب با سن و تعداد گله تأمین نماید.
4. باعث ایجاد کوران نگردد.

سیستم تهویه طبیعی برای پرورش سنتی و کم تراکم مناسب است، ولی در سالن های بسته ، تهویه بصورت مکانیکی و با استفاده از هواکش ها و ورودی خروجی هوا انجام می شود . بسته به اینکه هواکش ها دمنده یا مکنده باشند در داخل سالن فشار مثبت یا منفی بوجود می آید (اختلاف فشار را می توان با وسیله ای بنام مانومتر اندازه گیری کرد). بعنوان یک اصل کلی هوای ورودی به سالن نبایستی باعث بر هم زدن کلی دما و رطوبت مورد نظر در سالن شود. به همین دلیل طراحی سیستم تهویه یکی از اساسی ترین کارها است . در طراحی سیستم تهویه، شرایط آب و هوایی منطقه، تعداد پرنده و سن پرنده ها را بایستی در نظر گرفت. رطوبت نسبی داخل سالن باید بین ۵۰ تا ۷۰ درصد باشد. غلظت آمونیاک باید کمتر از ۲۵ قسمت در میلیون ( ppm ) و غلظت دی اکسید کربن کمتر از ۵۰۰۰ ppm (در برخی منابع ۳۵۰۰ ppm ذکر شده) نگه داشته شود.

بر اساس فصل سال و آب و هوا، سیستم تهویه به سه شکل انجام می شود:

تهویه حداقلی: برای سنین پایین و فصول سرد و عمدتا برای تأمین اکسیژن و دفع گاز کربنیک کاربرد دارد. در این حال هواکش ها بصورت زمان بندی شده به کار می افتند و هر ۱۰ دقیقه یک بار کل هوای سالن را با هوای تازه جابجا می کنند.

تهویه انتقالی: برای سنین بالاتر و وقتی که با زمان بندی هواکش ها نمی توان دمای سالن را کاهش داد و اکسیژن مورد نیاز را تأمین نمود. در این حال از هواکش های عرضی استفاده می شود.

تهویه تونلی: استفاده از خاصیت خنک کنندگی باد برای کاهش اثرات گرمای بالا، در تهویه تونلی هواکش ها در یکی از دو انتهای عرضی سالن و دریچه های ورودی هوا در طرف دیگر قرار می گیرند. تهویه تونلی برای آب و هوای گرم مناسب است و برای اینکه کارایی لازم را داشته باشد بایستی عرض سالن از ۱۲ متر بیشتر نباشد.

در هوای بسیار گرم و در سیستم تونلی، پولت ها تمایل دارند به انتهای سالن (ورودی هوا) جایی که جریان باد به جوجه ها برخورد می کند بروند، چرا که خنک تر است . این موضوع باعث تراکم بالا می شود، لذا برای جلوگیری از این حالت در هر ۳۰ متر سالن، يک پارتیشن قرار می دهیم تا از مهاجرت پولت ها جلوگیری بعمل آید. اگر در هر پارتیشن هم تراکم در طرف خنک تر باشد، نشان دهنده سرعت کم هوا در سالن است که ناشی از ضعف فنها و یا خاک گرفتگی فن ها می باشد. در مقابل تهویه تونلی، تهویه عرضی را می توان نام برد. در این سیستم هواکش ها در يک طول سالن و ورودی هوا در طول دیگر تعبیه می گردد. ورودی هوا نباید مستقیما روبروی هواکش ها باشد تا از کوران و جابجایی منطقه ای هوا جلوگیری شود. همچنین توزیع هواکش ها بایستی بگونه ای باشد که کل هوای سالن را جابجا نماید. تهویه عرضی برای سالن های با عرض بیش از ۱۲ متر توصیه می گردد. تعداد و قدرت هواکش های مورد استفاده با حجم سالن و تعداد مرغها یا بوقلمون های موجود باید متناسب باشد. در طراحی سالن پرورش بایستی با مهندسین مربوطه مشورت نمود.

دلایل افزایش گاز آمونياک

در پرورش بسته، مرطوب شدن بستر باعث متصاعد شدن گاز آمونیاک در سالن می گردد که بسیار مضر است. لذا عواملی که باعث افزایش رطوبت در سالن می شوند، بایستی کنترل گردند. از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. گرمای هوا
2. بالا بودن نمک در جیره
3. افزایش پروتئین و فیبر جیره غذایی
4. دان پلت
5. ناکارآیی سیستم تهویه و گرمایش
6. مواد خوراکی کپک زده
7. وجود استرس و بیماری در گله

آمونیاک می تواند باعث عوارضی مانند کوری و التهاب ملتحمه چشم در گله شود. غلظت بالای ۲۰ قسمت در میلیون (ppm) آمونیاک به خوبی به مشام می رسد و در غلظت های بالای ۵۰ ppm باعث تحريک چشم و کاهش عملکرد گله می گردد. رطوبت بستر زیر ۳۰ درصد بسیار مناسب است ولی عملی نیست؛ زیرا بایستی گرما و تهویه زیادی بکار برد و یا اینکه تراکم را پایین آورد. از طرف دیگر رطوبت زیر ۳۰ درصد هم مسئله گرد و غبار را در سالن افزایش می دهد. بعنوان يک اصل کلی بستر با رطوبت میانگین ۳۵ درصد مناسب است ، بطوری که با فشردن آن در دست به هم نچسبد. دمای زیر ۱۸ درجه تا حد زیادی باعث کاهش تولید آمونیاک می گردد .

مدیریت آمونياک در سالن

1. پنج تا هشت سانتی متر بستر اولیه با کیفیت
2. کاهش رطوبت سالن به ۳۵ درصد
3. جلوگیری از ریزش آبخوری ها
4. کاهش درجه حرارت سالن
5. اسیدی کردن بستر (سوپر فسفات یا اسید فسفريک)
6. تهویه کافی و با راندمان بالا

اقدامات اولیه جهت ورود پولت ها به سالن

قبل از ورود پولت های بوقلمون، سالن بایستی بطور کامل تمیز و ضد عفونی شده باشد. نظافت فیزیکی و شیمیایی اولیه سالن و جلوگیری از ورود آلودگی در طول دوره پرورش (قرنطینه) از نکات مهمی است که مشکلات بهداشتی و بیماری را حداقل می کند و بایستی کاملا مورد توجه قرار گیرد. با استفاده از فرمالین و پرمنگنات باید سالن گاز داده شود و بعد از ۲۴ ساعت هوای سالن توسط هواکش از گاز تخلیه گردد. بستر پولت ها بایستی به ارتفاع 7 – ۵ سانتی متر از نوع مناسب (خرده چوب ، پوشال ، کاه) و بدون گرد و خاک ، آلودگی قارچی و خشک باشد.

فضای مورد نیاز: فضای مورد نیاز بسته به جثه و اندازه بدن بوقلمون متفاوت است ، ولی بطور میانگین هر بوقلمون گوشتی 0.2 متر مربع فضا نیاز دارند. یعنی در هر متر مربع ۵ بوقلمون و در مورد نرهای سنگین در هر متر مربع ۳ بوقلمون پرورش می یابند. به لحاظ وزنی در هر متر مربع می توان ۳۲ تا ۳۵ کیلوگرم وزن زنده در نظر گرفت. در هفته اول که پولتها وارد می شوند در هر متر مربع می توان ۴۰ تا ۵۰ پولت در نظر گرفت. در هفته اول پولت های بوقلمون در پن های تعبیه شده در سالن که به شکل دایره می باشد، قرار می گیرند. این پنها، دایره شکل از مقوای موج دار به ارتفاع ۴۰ – ۳۰ سانتی متر درست می شوند و هر دایره ۴ متر قطر دارد. معمولا در هر دایره ۳۰۰ پولت قرار میگیرد.

وضعیت دما : قبل از ورود پولتها بایستی سالن را گرم نمود و دمای آن را به ۳۷ درجه سانتی گراد رساند و یا اگر از مادر مصنوعی استفاده می شود، بهتر است دمای کل سالن ۲۷ – ۲۶ درجه بوده و دمای زیر مادر مصنوعی ۳۷ درجه باشد. توزیع پولت ها در داخل دایره پرورش نشان دهنده وضعیت گرمایی آن می باشد (شکل زیر سمت راست).

وضعیت نور: دو روز اول نبایستی نوردهی دائم باشد که مهمترین مزیت آن جلوگیری از پرخوری و بروز چینه دان آویخته می باشد. همچنین از آنجا که خاموشی احتمالی در اثر قطع برق باعث استرس می شود، بایستی به خاموشی عادت داده شوند. برای جلوگیری از بروز سکته یا مرگ ناگهانی در دوره رشد، بهتر است بعد از ۴ ساعت روشنایی 1-2 ساعت خاموشی داشته باشیم. البته لازم به ذکر است که بسته به تجربه پرورش دهنده ، چنانچه برنامه نوری دوره قبل کارآمد بوده است بهتر است همان برنامه اعمال گردد. میزان نور مورد نیاز دو روز اول ۱۰۰ لوکس است و سپس آن را باید به ۵۰ لوکس رساند . در خصوص بوقلمون های مولد که برای تولید تخم پرورش داده می شوند تا قبل از بلوغ (۲۰ هفتگی) بایستی حداکثر ۸ تا ۱۰ ساعت روشنایی تأمین نمود. برخی متخصصين حتى برنامه نوری ۱۴ ساعت روشنایی و ۱۰ ساعت تاریکی را برای روزهای اول پیشنهاد می کنند. یکی از برنامه های نوری مورد استفاده و توصیه شده در پرورش بوقلمون گوشتی طبق جدول زیر می باشد.

چند توصيه در مورد نور سالن:

• بهتر است میزان خاموشی توصیه شده در چند مرحله اجرا گردد.
• شدت نور باید در سالن یکنواخت باشد.
• کاهش زود هنگام طول روشنایی در هفته اول فعالیت تغذیه ای و وزن را کم خواهد کرد .
• شدت نور در سنین بالاتر حتما کاهش یابد. اصولا پولت های بوقلمون یاد می گیرند که قبل از خاموشی به اندازه کافی غذا بخورند. لذا خاموشی دادن می تواند تا حدی بعنوان یکی از راه های کنترل مصرف دان مورد استفاده قرار گیرد.

مديريت پرورش

پولت ها در مقایسه با جوجه گوشتی تلفات بیشتری در هفته اول دارند که بیشتر به دلیل گرسنگی و تشنگی می باشد. ده روز اول دوره پرورش بسیار حساس می باشد و از آنجا که پولتها تنبل و کم تحرک می باشند در معرض دو مشکل اساسی می باشند. یکی مسئله گرسنگی و دیگری کم آبی بدن . لذا بایستی به روش های مختلف پولت ها را به مصرف خوراک و آب تحريک نمود. به این منظور بایستی به آرامی در بین گله راه رفت تا پولت ها به غذا خوردن تحریک شوند. همچنین کارهایی مانند پن بندی بدون گوشه یا نور شدید از جمله تحریکات لازم است و در این بین بایستی توجه داشت که پولت ها نبایستی مجبور باشند بیشتر از ۳ متر برای مصرف خوراک و آب راه بروند. فعالیت هایی از قبیل واکسیناسیون، خونگیری و غیره نبایستی موجب صدمه جدی به پولت ها شود. اصولا در چند هفته اول دوره پرورش، گرسنگی، کم آبی بدن و عفونت بند ناف از دلایل عمده تلفات در گله های بوقلمون می باشند. روزانه حداقل دو بار در صبح و بعد از ظهر گله بازرسی شود و تلفات احتمالی جمع آوری گردد . همچنین بایستی از کارکرد مناسب آبخوری ها و دانخوری ها اطمینان حاصل نمود.

نوک چینی

نوک بوقلمونهای جوان بین ۵-۲ هفتگی چیده می شود. چنانچه دیرتر از این سنین اقدام به نوک چینی نمائیم ، گرفتن و مهار حیوان به دلیل سنگینی جثه دشوار خواهد بود و ممکن است بوقلمون دچار پر ریزی گردد. پیش از اینکه بوقلمونها دچار کانی بالیسم و پرکنی شوند، بهتر است عمل نوک چینی انجام گیرد. نوک چینی نباید در یک روزگی و در جوجه کشی انجام شود. زیرا ممکن است این عمل باعث بروز استرس و بی میلی جوجه ها به غذا و آب و در نتیجه نزاری و بی آب شدن بدن حیوان (دهیدراسیون) گردد. باید دقت شود سوراخ های بینی چیده نشود. همچنین دقت کنید که پس از این عمل غذا در دانخوری در سطحی باشد که جوجه های نوک چیده شده به راحتی بتوانند آن را بخورند.

قطع تاج و ریش

تاج و ریش از اعضائی هستند که اغلب در نزاع های بین پرندگان به خصوص بوقلمون ها از هر عضو دیگری آسیب پذیرتر می باشد. تاج و ریش را می توان در جوجه بوقلمونهای یک روزه به سادگی با قرار دادن بین انگشت سبابه و شست با ناخن شست قطع نمود. حتی تا سن سه هفتگی نیز می توان آن را با ناخن گیر و قیچی به راحتی قطع نمود.

قطع ناخن

قطع ناخن معمولا برای جلوگیری از ایجاد خراش روی پوست بدن و پهلوی بوقلمون انجام می شود. این عمل بیشتر در محیط هائی که تعداد بوقلمون زیاد و بیش از حد متراکم است، انجام می شود. ولی حتی در پرورش در چراگاه نیز بسیار مفید است . برای این منظور بایستی ناخن ها به کلی قطع شوند. قطع ناخن باید در روز اول زندگی در موسسه جوجه کشی انجام گیرد.

قطع پر

چنانچه بوقلمون در چراگاه پرورش داده شود با قطع پرها به سهولت می توان جلوی پرواز این پرنده را گرفت. قطع پر از قسمت انتهائی یک بال با یک نوک چین از اقداماتی است که جلوی پرواز را در چراگاه خواهد گرفت. قطع پر با نوک چین برقی در یک روزگی تا ده روزگی می تواند انجام گیرد. عمل قطع پر در حال حاضر کم تر از سابق انجام می شود، زیرا در بوقلمونهای گوشتی موجب بدشکلی لاشه می گردد.

تغذيه بوقلمون

در تغذیه پولت های جوان بوقلمون غذای کرامبل (حبه ریز) بهتر از آردی است. بنابراین کرامبل از کیفیت لازم برخوردار است. از روز سوم به بعد روی دانخوری ها سنگریزه می ریزیم . دمای بالا در تابستان موجب بروز استرس حرارتی می گردد که عوارض نامطلوبی در پی دارد. در حرارت بالا مصرف خوراک کاهش پیدا می کند و نهایتا مسائلی مانند کاهش رشد و کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن پرنده عارض می گردد. برای مبارزه با استرس حرارتی می توان از اقدامات مدیریتی و تغذیه ای استفاده نمود. از جمله اقدامات مدیریتی می توان به تغذیه در صبح و عصر ، آب خنک، عایق کاری ، مه پاشی، مدیریت بستر (خشک ماندن بستر)، تهویه مناسب و خنک کردن سالن با سیستم های خنک کننده (چیلر) اشاره نمود.

بعنوان اقدامات تغذیه ای هم می توان به افزایش غلظت انرژی جیره (استفاده از چربی ها)، استفاده از مکمل های نمکی مانند جوش شیرین و کلرور آمونیم، استفاده از مکمل های ویتامینه مانند ویتامین C و بتائین و کاهش پروتئین جیره به همراه دو برابر کردن مکمل لیزین و متیونین اشاره نمود. پولت ها در روز اول بطور میانگین ۱۱۰ گرم وزن دارند و يک بوقلمون نر در هفته ۲۲ حدودا ۱۷ کیلوگرم وزن دارد. لذا این رشد سریع نمایانگر نیاز بالای تغذیه ای پولت ها است و بایستی تغذیه بر اساس استاندارهای خوراکی و دقیق صورت پذیرد .

در تغذیه بوقلمون، غلات و چربی ها بعنوان کنسانتره انرژی زا و کنجاله دانه های روغنی (سويا، کلزا و غیره) بعنوان مکمل پروتئینی و مکمل های ویتامینه و معدنی به همراه مواد افزودنی مورد نیاز مانند آنزیم ، پلت بایندر ، کوکسیدیواستات و … استفاده می گردد.

کنسانتره های انرژی زا

ذرت ، گندم و جو مهمترین غلات مورد استفاده می باشند. غلات برای استفاده در تغذیه طيور نیاز به فرآوری دارند که معمول ترین فرآوری در کشور ما آسیاب کردن می باشد. ولیکن فرآوری های دیگر مانند غلتک زدن ، پولکی کردن ، میکرونیزاسیون و خیساندن نیز اعمال می گردد. غلات عموما از لحاظ کلسیم فقیر می باشند و بایستی حتما با مکمل های کلسیم همراه شوند. در بین غلات ذرت بالاترین انرژی متابولیسمی و جو بالاترین درصد پروتئین را دارند. در هنگام استفاده از گندم و جو به جهت قندهای غیر نشاسته ای بالا، بایستی از آنزیم استفاده شود؛ زیرا که بتاگلوکان جو و یا گلوتن گندم باعث چسبندگی بیشتر محتویات گوارشی شده و میزان هضم پذیری و عملکرد آنزیم های گوارشی را کاهش می دهد و همین طور مسئله چسبندگی مقعد نیز بوجود می آید. چنانچه ضایعات نانوایی در خوراک طیور مورد استفاده قرار گیرد، بایستی به آلوده نبودن آن به کپک و همچنین نمک بالای آن توجه خاص نمود. استفاده از چربی بعنوان تأمین کننده انرژی مزایایی دارد، از جمله : انرژی فشرده ، ارزش کالری اضافی ، خوشخوراکی جیره، کاهش گرد و غبار جیره و کاهش ضایعات دان . البته بایستی توجه داشت که عواملی مانند ماهیت بیوشیمیایی چربی و سن پرنده بر میزان هضم پذیری چربی ها موثر هستند.

مکمل های پروتئینی :

کنجاله دانه های روغنی پروتئین بالایی دارند و عموما حاوی مواد ضد تغذیه ای می باشند. این مواد باعث اثرات سوء رشد در طیور می گردد و با فرآوری های مناسب خنثی می شوند. فرآوری حرارتی تا حد زیادی باعث کاهش این گونه مواد مضر می گردد. در کنار کنجاله دانه های روغنی محصولاتی مانند پودر گوشت و ماهی و پودر متیونین نیز بعنوان مکمل های پروتئینی مورد استفاده قرار می گیرند. مسئله فساد در پودر گوشت و ماهی و وجود آنزیم در پودر ماهی (آنزیم از بین برنده تیامین) از جمله عوامل نامطلوب در این گونه محصولات می باشد. در تغذیه پروتئین تعادل اسیدهای آمینه بسیار مهم می باشد. زیرا چنانچه یکی از اسیدهای آمینه خصوصا اسیدهای آمینه ضروری در ساخت پروتئین های بافتی (رشد عضلات) و یا دیگر پروتئین های بدن کمبود داشته باشد، ساخت پروتئین با اختلال همراه خواهد بود. لذا بایستی به این گونه اسیدهای آمینه که اصطلاحا اسیدهای آمینه محدود کننده گفته می شود، توجه خاص داشت. متیونین ، لیزین و آرژنین از جمله اسیدهای آمینه محدود کننده می باشند.

کنترل کیفی خوراک:

خوراک تولیدشده بایستی از لحاظ کیفیت شرایط لازم را داشته باشد. از شاخص های مورد استفاده در کنترل کیفی خوراک می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. شاخص های تغذیه ای (شامل میزان مواد مغذی جیره ، اعم از انرژی متابولیسمی، پروتئین ، مواد معدنی، فیبر ، چربی جیره، و …)
2. شاخص های فیزیکی (شامل شکل جیره ، میزان قوام پلت تولیدی، آلودگی های مواد خارجی، فرآوری مناسب و …)
3. شاخص های بهداشتی (شامل آلودگی های میکروبی، ویروسی و قارچی و مواد ضد تغذیه ای در جیره)

لازم به ذکر است که کیفیت نهایی خوراک تولیدی بستگی به کیفیت تک تک اقلام مصرفی در تهیه خوراک دارد. لذا بایستی در ابتدا به کیفیت اقلام مصرفی توجه خاص داشت.

احتياجات تغذیه ای بوقلمون

در جدول صفحه بعد احتياجات غذایی بوقلمون در سنین مختلف ذکر شده است که بایستی در زمان تنظیم جیره به آن ها مراجعه نمود. همان طور که دیده می شود کل دوره پرورش از لحاظ تغذیه ای به ۶ دوره تقسیم بندی می گردد که مربوط است به سنین ۰ تا ۴، ۴ تا ۸ ، ۸ تا 12 ، ۱۲ تا ۱۶، ۱۶ تا ۲۰ و ۲۰ تا ۲۴ هفتگی . ( بوقلمون های ماده دوره پرورش کوتاه تری دارند و معمولا حداکثر تا ۲۰ هفتگی پرورش می یابند.)

شروع دوره پرورش بسیار مهم است. جیره اولیه ۲۸ درصد پروتئین دارد که برای تأمین آن بایستی مقدار زیادی سویا مصرف نمود (تا حد ۴۵ درصد) و برای تأمین انرژی کافی، باید از چربی که انرژی فشرده دارد، استفاده گردد. پروتئین مورد نیاز بوقلمونها برای تأمین رشد، نگهداری و رشد پرها مصرف می گردد. بایستی توجه داشت استفاده از پروتئین بعنوان منبع انرژی مطلوب نیست، زیرا :

1. پروتئین از چربی و کربوهیدرات گران تر است
2. تبدیل اسیدهای آمینه به گلوکز نسبت به چربی ها و کربوهیدرات ها مقدار بیشتری حرارت و انرژی مصرف می کند
3. دفع ازت نیاز به آب را افزایش می دهد و علاوه بر فشار به کلیه ها برای دفع ازت ، بستر نیز مرطوب تر می گردد. لذا بهتر است پروتئین در جیره غذایی تا سر حد امکان دقیق و بر اساس نیاز پرنده تنظیم گردد.

عوامل مؤثر بر رشد

رشد بوقلمونها به عوامل ژنتیکی و غیر ژنتیکی وابسته است . در بین عوامل غیرژنتیکی ، محیط و تغذیه نقش بسزا دارند. بطور مثال دمای محیط یکی از عوامل تاثیر گذار بر رشد می باشد . در دمای بالا رشد بدن و مصرف خوراک کاهش می یابد و ضریب تبدیل غذایی بالا می رود. دلیل این مطلب به نقش استرس زایی دمای بالا بر می گردد. در دمای بالا مکانیسم هایی مانند له له زدن ، کاهش تحرک و کاهش تغذیه همگی در جهت کاهش دمای بدن به کار می افتند و بدین ترتیب رشد کاهش می یابد.

یکی دیگر از عوامل غیر ژنتیکی ، اقلام موجود در تهیه جیره می باشد. بطور مثال هضم چربی در پولتهای بوقلمون جوان با مشکل روبرو است. با افزایش سن بوقلمونها میزان هضم پذیری چربی هم افزایش می یابد. بنابراین در سنین پایین نبایستی چربی بالایی در جیره وارد نمود. از دیگر عوامل تاثیرگذار بر میزان رشد، شکل فیزیکی جیره می باشد. میزان افزایش وزن بدن در خوراک های پلت شده بالاتر است. در طی فرآیند پلت سازی، تغییرات فیزیکی (فراهم سازی همه مواد مغذی در یک حبه) و تغییرات شیمیایی (کاهش مواد مزاحم رشد) رخ می دهد و در نتیجه با تغذیه پلت ، رشد بهتری حاصل می شود. کاهش هدرروی خوراک، ضد عفونی شدن خوراک، ماندگاری بیشتر و کاهش گرد و غبار جیره از دیگر مزایای خوراک پلت می باشد. در جدول زیر میزان مصرف خوراک بوقلمونها در سنین مختلف بیان شده است.

پرورش گله های مولد

بوقلمونهای اصلاح شده که صفات مورد نظر را داشته باشند، بعنوان گله های مولد پرورش می یابند و از تخم آن ها برای تولید پولت های گوشتی استفاده می شود. بوقلمون در ۳۰ هفتگی به بلوغ جنسی می رسد و دوره تخم گذاری اقتصادی آن ها ۲۵ هفته طول می کشد. در طول این مدت ۹۵ تا ۱۰۰ عدد تخم می گذارند. در بوقلمونهای بومی این تعداد بسیار کمتر است و حدود ۳۵ تا ۴۰ عدد می باشد. چنانچه بوقلمونها مجبور به پرریزی شوند، می توانند یک دوره دیگر را هم تخم تولید کنند که تعداد آن از دوره اول کمتر است ( در حدود ۷۰ تخم). تخم بوقلمون حدودا ۸۵ گرم وزن دارد.

گله های مولد بر روی بستر و نر و ماده بصورت جدا از هم پرورش می یابند و بارورسازی بصورت تلقیح مصنوعی انجام می گیرد. برای تخم گذاری ماده ها، لانه های مناسب قرار می دهند و هر روزه در سالن تخم ها جمع می شوند تا از آلودگی در امان باشند و درصد جوجه درآوری کاهش نیابد. بایستی گله ماده ها به گونه ای کنترل شود که تخم دهی مناسبی داشته و از دوام خوبی برخوردار باشد. به این منظور ماده ها را بایستی در زمان مناسب تحریک به توسعه جنسی نمود. برای این هدف باید فضای لازم بهینه تأمین و تغذیه ماده ها برای رسیدن به وزن هدف (وزن بلوغ جنسی) انجام شود. همچنین پولتهای نر که دارای مشکل حرکتی هستند یا وزن سبک تری نسبت به بقیه دارند، بایستی حذف شوند. این بوقلمونها به درد اسپرم گیری نمی خورند.

کنترل وزن گله های مولد

برای جلوگیری از چاقی و کاهش باروری جنسی، بایستی اقداماتی نظیر محدودیت غذایی را اعمال نمود. برای کنترل وزن بایستی بصورت دوره ای وزن بوقلمونها کنترل شود و با کاتالوگ سویه مطابقت داده شود. ماده ها در پایان ۶ هفتگی وقتی سالن اولیه را ترک می کنند، بایستی وزن مناسبی در حدود ۱۵ کیلوگرم داشته باشند. همچنین نرها در اولین اسپرم گیری بایستی وزن مناسب حدودا ۲۲ کیلوگرم داشته باشند.

کنترل نور در سالن گله های مولد

از آنجا که نور عامل تحریک کننده جنسی است، بایستی در سالن گله های مولد کنترل شود. در عمل طول مدت روشنایی در سالن ، تعیین کننده فرآیند تخمگذاری می باشد. برای تحریک و توسعه سیستم تناسلی می توان با کاهش و سپس افزایش طول مدت روشنایی در سالن چرخه تولید مثلی را تحریک نمود. از ۱۱-۲ هفتگی، روزانه ۱۴ ساعت نور و ۱۰ ساعت تاریکی اعمال می گردد. از ۱۴ تا ۱۷هفتگی، روزانه یک ساعت به تاریکی افزوده می گردد و از ۱۸ تا ۲۹ هفتگی، روزانه ۶ ساعت نور و ۱۸ ساعت تاریکی اعمال می شود. از سن ۳۰ هفتگی و شروع تخمگذاری روزانه ۱۴ ساعت نور مداوم لازم است. اصولا نور طبیعی نسبت به نور مصنوعی ارجحیت دارد. ولی در سالن های بسته نور مصنوعی استفاده می شود که شدت آن در روزهای اول ( ۲ تا ۴ روزگی) ۱۰۰ لوکس و در مابقی زمانها ۵۰ لوکس کفایت می کند. بوقلمونهای نر علاوه بر کنترل وزن به برنامه نوری مناسب نیاز دارند تا حداکثر باروری را داشته باشند. برنامه نوردهی نرها ۸ هفته قبل از شروع اسپرم گیری با هدف توسعه اندام های جنسی انجام می شود. در نرها شدت نور بایستی بیشتر باشد (۱۰۰ لوکس). از زمان خروج از تخم تا حدود ۱۶ هفتگی، روزانه ۱۰ ساعت نور و ۱۴ ساعت تاریکی برای نرها اعمال می شود. سپس از سن ۱۷ هفتگی تا انتها ۱۴ ساعت نور و ۱۰ ساعت تاریکی را اعمال می نماییم .

تعيين جنسيت بوقلمون

تعیین جنسیت پولت های بوقلمون در روز اول ممکن نیست. اما در ادامه پرورش پولت ها، بوقلمون های نر از ماده ها سنگین تر شده و در حدود پنج هفتگی غبغب صورتی یا قرمز نرها معلوم می شود و از این طریق می توان نرها را تشخیص داد. علاوه بر شاخص وزن بدن، می توان از طریق رفتارهای نمایشی نرها مانند: باز کردن بال ها و سر و صدا کردن ، نرها را تشخیص داد. هر چه تفکیک جنسی زودتر انجام شود، راندمان مدیریت گله های مولد بالاتر خواهد بود.

جفتگیری

به ازای هر بوقلمون نر ۳ تا ۵ ماده در نظر گرفته می شود. انتظار می رود در هر سال ۵۰-۴۰ جوجه از هر ماده بدست آید (مابقی تخمها نابارور و کم کیفیت می باشند و تعدادی بعد از تولد می میرند). نرها بیش از یک سال برای جفتگیری استفاده نمی شوند.

تلقیح مصنوعی

تلقیح مصنوعی به معنای جمع آوری اسپرم نرها و انتقال آن به دستگاه تناسلی ماده می باشد . با این روش باروری بالای بوقلمونها حفظ می شود و به اندازه دوز مورد نیاز ، اسپرم به اویداکت بوقلمون ماده منتقل می گردد. اسپرم گیری از بوقلمونهای نر که جداگانه نگهداری می شوند، بعمل می آید. این گونه نرها در شرایط محیطی و تغذیه ای ایده آل نگهداری می شوند (دمای ۱۵ درجه و دانخوری و آبخوری کافی). قبل از اسپرم گیری مراحل آماده سازی بوقلمون نر شامل : چیدن پرهای اطراف مقعد و با آرامش رفتار کردن با بوقلمون نر انجام می شود. وسایل جمع آوری اسپرم بایستی استریل بوده و با اتاق کار «هم دما» شده باشند. اسپرم گیری با فشار اطراف مقعد و ماساژ کمر صورت می پذیرد. بعد از جمع آوری اسپرم حداکثر در مدت ۳۰ دقیقه بایستی استفاده شود. تلقیح بایستی با آرامش انجام شود. بسته به کیفیت اسپرم و سن بوقلمون نر، اسپرم رقیق شده به مقدار 0.03 میلی لیتر و با استفاده از سرنگ در ابتدای اویداکت بوقلمون ماده تلقیح می شود. بوقلمون های ماده بالغ را در هر هفته تلقیح می کنند تا تخم های بارور تولید کنند. همچنین بوقلمون های ماده که در اولین تخمگذاری می باشند (۱۴ تا ۱۶ روز بعد از تغییر برنامه نوری برای تحریک جنسی) نسبت به تلقیح آن ها اقدام می شود .

بیماری های متابوليک و تغذیه ای بوقلمون

ضعف پا: عمدتا ناشی از کمبود کلسیم و فسفر ، ویتامین D و وزن زیاد می باشد. کمبود کولین و بیوتین باعث پیچیدگی ساق پا (پروزیس ) می گردد .

تاول سينه : مشکلات ناشی از ضعف پا و سنگینی وزن خصوصا در سنین بالا باعث می گردد که مرغ و بوقلمون روی زمین خوابیده و حرارت و آلودگی بستر باعث ایجاد تاول در سینه شود. این حالت باعث کاهش کیفیت لاشه در زمان کشتار می شود و برای جلوگیری از آن مدیریت بستر و آمونیاک موثر است.

چینه دان آویخته :جیره های حاوی مواد قندی سهل التخمير باعث تولید گاز کربنیک در چینه دان شده ، انبساط و نهایتا افتادگی این بخش را موجب می گردد. برای جلوگیری از این حالت جیره خوراکی بایستی به حد کافی فیبر داشته باشد و از مواد سريع التخمیر استفاده نشود. در ضمن بایستی از پرخوری و بستر خواری پولت ها جلوگیری بعمل آورد تا باعث انباشتگی خوراک در چینه دان نگردد.

پارگی آئورت : در هفته های آخر پرورش ، کمبود شدید مس و فشار خون بالا باعث مرگ بوقلمون ها در اثر پارگی آئورت می گردد. این حالت در جیره های با پودر ماهی بالا هم (بالاتر از ۱۵ درصد) گزارش شده است.

آسیت : سویه های سریع الرشد طيور مانند مرغ و بوقلمون به جهت متابولیسم بالای بدن شان به اکسیژن زیادی نیاز دارند و گاها به جهت نارسایی قلب برای اکسیژن رسانی ، ضربان و فشار خون افزایش می یابد. این عامل باعث نشت پلاسما به محوطه بطنی و آب آوردگی شکم می گردد که به این حالت آسیت گفته می شود. اصولا هر عاملی که باعث کمبود اکسیژن و فشار به قلب گردد، باعث آسیت می شود. بطور مثال پرورش طیور در ارتفاعات ، گرد و خاکی بودن سالن پرورش و عدم مدیریت اصولی بستر و وجود آمونياک در سالن از جمله عواملی هستند که باعث آسیت می گردند.

تورم کف پا: ورود باکتری ها به ناحیه نرم کف پا باعث این عفونت می گردد و عوامل تغذیه ای مانند کمبود بیوتین، اسید پانتوتنيک ، نیاسین، روی و متیونین تقویت کننده این حالت می باشند. عوامل افزایش دهنده مصرف آب (مانند دمای بالا ، نمک جیره و …) که موجب خیس شدن زیادی بستر میگردند نیز تورم کف پا را تشدید می کنند.

کمبود ویتامین E: طیفی از نارسایی ها همراه با اکسیداسیون بافت ها وجود دارد که در اثر کمبود ویتامین E بوجود می آید. خوراکهای فاسدشده باعث کاهش محتوی ویتامین E جیره می گردند و در این حال علائمی مانند تلوتلو خوردن ، افتادن ، فلجی ، ادم همراه با خون، خونریزی و تورم مخچه و رگه های سفید روی عضلات حاکی از این کمبود است. برای پیشگیری از این عارضه بایستی جیره خوراکی به اندازه کافی سلنیم و ویتامین E داشته باشد.

نویسندگان : سید محمد هاشمی و مرتضی بیکی از اعضای هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان قم
ناشر : مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی استان قم