ارقام مرکبات

در گذشته در پستی جداگانه به معرفی مهمترین ارقام مرکبات پرداختیم که میتوانید با مراجعه به آن با تعدادی از مهمترین ارقام مرکبات آشنا شوید . در این پست نیز سعی گردیده تعدادی دیگر از مهمترین ارقام مرکبات را به شما معرفی نماییم . 

ارقام مرکبات

پرتقال Citrus sinensis (L.) Osbeck

از مهم ترین ارقام مرکبات پرتقال می باشد . پرتقال بعد از سیب دومین میوه ای است که در جهان مورد مصرف عموم مردم می باشد. این گیاه بومی شمال شرقی هند و نواحی مرکزی چین بوده و شکل عمومی درختان آنها بزرگ و عمودی با شاخه های افقی است. پرتقال از نظر مقاومت به سرما نسبت به گونه های دیگر متوسط بوده و با داشتن ارقام متعدد، در مناطق زیادی از دنیا پراکنده شده است . از طرف دیگر برحسب مشخصات میوه و شکل شاخ و برگ و همچنین صفات کمی از قبیل مقاومت و حساسیت، میزان محصول و غیره، ارقام این گونه اغلب در کشور ما وجود دارد . ارقام پرتقال بر حسب مشخصات ظاهری، ترکیبات شیمیائی به چهار دسته: پرتقالهای گرد، پرتقالهای نافدار، پرتقال های رنگدانه دار (خونی) و پرتقال های غیر اسیدی تقسیم می شوند. از بین چهار گروه نامبرده، پرتقال های گرد اهمیت تجارتی بیشتری دارد. پرتقال های خونی فقط در شرایط آب و هوای مدیترانه ای کشت می شوند. ارقام پرتقال بر حسب زمان رسیدن نیز به سه گروه زودرس، میان رس و دیررس طبقه بندی می شوند. در مناطق نیمه گرمسیری ارقام زودرس بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند و دوره رسیدن میوه آنها بین ۶-۹ ماه و ارقام دیر رس بیش از ۱۲ ماه از زمان شکوفا شدن گل ها می باشد .

پرتقال واشنگتن ناول Washing ton navel

این رقم امروزه بطور گسترده در اکثر کشورهای مرکبات خیز مورد بهره برداری قرار دارد . پرتقال واشنگتن ناول در اوائل زمستان رسیده و خوش خوراکی آن موجب بازار پسندی خوب آن می باشد . منشأ این رقم، پرتقال باهیا بوده که از یک شاخه انتخاب شده آن در دهه ۱۸۶۰ در برزیل ازدیاد یافت. پرتقال واشنگتن ناول دارای میوه درشتی بوده و وزن میوه آن به حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ گرم می رسد و دارای پوست کلفت می باشد. رقمی است زودرس و بهترین پایه برای آن ترویر سیترنج می باشد. ارقام معروف و مهمی از آن مثل فراست ناول، پارنت ناول، و تامسون ناول در شمال کشور وجود دارد. این ارقام زودرس بوده و نسبت به سرمای سالهای ۴۲، ۵۰ مقاومت نشان داده اند. تامسون در شمال به پرتقال فلسطینی معروف می باشد. درختان آنها پاکوتاه، بسیار پر محصول و میوه آنها خاصیت انباری خوبی دارند. میوه دارای بافت لطیف با آب متوسط، پوست میوه صاف تر از واشنگتن ناول بوده و دارای ناف کوچک می باشند. درختان توسلار ارقام فوق در شمال ایران وجود دارد.

پرتقال پارسون بران Parson Brown

از گروه پرتقال های گرد پرتقال پارسون بران را می توان نام برد که سال ۱۳۴۷ وارد ایران شده است. نهالهای نوسلار آن در شمال تهیه و درختان آنها در مرحله باردهی می باشد. این رقم جزو پرتقالهای زودرس بوده و میوه آن از گروه پرتقالهای گرد و درشت، پوست نسبتا نازک، بسیار پرآب، پر محصول و همه سال آور است. از آنجائیکه این رقم اولین بار از درختی که در خانه فردی به نام پران شناسایی شد، همین نام معروف گردید. شباهت زیادی بین این رقم و ارقام محلی شهسواری، دزفولی وجود دارد .

پرتقال سالوستیانا Salus tiana

موطن اولیه این رقم اسپانیا است و سازگاری آن در شمال و جنوب ایران مورد بررسی قرار گرفت و برای هر دو جا مناسب تشخیص داده شد و متأسفانه درختان مادری آن در ایران مشکوک به بیماری مایکوپلاسمایی استاببورن می باشد، رقمی است پر محصول، زودرس، بسیار پر آب، در موطن خود بی بذر ولی در شمال به جهت وجود گرده افشانهای قوی بین ۲-۶ بذر در آنها دیده می شود. این رقم از جهش شاخه پرتقال والنسیا بوجود آمده و در مقایسه با پرتقال محلی ایران پوست نازکتر است .

پرتقال لبنانی (شاموتی یا یافا) (Shamouti,Jaffa)

موطن رقم پرتقال یافا فلسطین اشغالی است که در این پرتقال در سال ۱۸۴۴ در اثر جهش جوانه ای پرتقال بلادی بدست آمده است. این رقم در بین سالهای ۱۳۰۹-۱۳۱۳ وارد ایران شد و فقط در شمال ایران کشت گردید. کیفیت میوه تولیدی در ایران بخویی فلسطین، لبنان، مصر، مراکش نمی باشد. از آنجائیکه در شمال ایران نور و دمای کافی تأمین نمی گردد میوه این گیاه دارای پوست کلفت، گوشت خیلی کوچک و بسیار خوش عطر و طعم است. رقم یافا خاصیت سال آوری داشته و از آن دو نوع درشت و پوست کلفت و کوچک و تخم مرغی در شمال وجود دارد. درختان مادری آلوده به پسروز، اگزوکورتیس، وین اینیشن می باشد.

پرتقال مارس ارلی mars early

یکی از بهترین ارقامی است که با شرایط اقلیمی شمال سازگاری دارد. از نظر آب، ذائقه، ترد بودن و فقدان بذر بازار خوبی در ایران دارد. این رقم برای شمال و جنوب ایران قابل توصيه است.

پرتقالهای خونی (Blood orange)

پرتقال های خونی که دارای رنگدانه های صورتی و قرمز می باشد منشأ مدیترانه ای داشته و در مناطقی نظیر ایتالیا، اسپانیا، مراکش، الجزایر، تونس پرورش می یاید. رنگدانه های آنتوسیانین در گوشت، آب و پوست میوه در ادامه رشد میوه گسترش می یابد. وجود این رنگدانه ها با طعم، مزه مطبوع و نیز ذائقه پسندی بالای آن مورد توجه مردم خیلی از کشورها می باشد. شرایط مورد نیاز برای گسترش رنگدانه ها در پوست و گوشت یکسان نیست لكن قدر مسلم است که میزان معینی گرما برای رنگ گیری مناسب نیاز دارند. در مناطق مرطوب توسعه رنگدانه ها در گوشت کمتر بوده ولی در مناطق نیمه گرمسیری و خشک رنگ خونی، بهتر ظاهر می شود. در شرایط خنک رنگ پوست میوه قرمز تر می گردد. مقدار توسعه رنگ به رقم بستگی دارد و یا تا حدودی پایه مورد استفاده نیز موثر می باشد. تنوع ارقام خونی زیاد بوده و از بین آنها چهار رقم پرتقال مورو، پرتقال گراس سانگونی، پرتقال سانگونلا و پرتقال تاراکو از اهمیت بیشتری برخوردار است.

نارنگی (Citrus reticulata Blanco)

در سال ۱۸۳۷ بلانکو به کلیه مرکبات با میوه های کوچکتر از پرتقال، به سهولت قابل جدا شدن پوست از گوشت و دارای لبه های سبز رنگ در بذر، نام Blanco Citrus reticulata را اتلاق نمود، درختان ارقام مرکبات در این گونه عموما دارای جثه کوچک با شاخه های باریک، برگهای پهن یا باریک نیزه ای و گلهای منفرد یا خوشه ای می باشد. از حیث پوست و صافی، کیفیت گوشت میوه و آب. رشد عمومی درخت به دو گروه مندارین و تانجرين که تقریبا مشابه هم هستند تقسیم می شوند. میوه ارقام نارنگی با توجه به ویژگی های رقم و شرایط محیطی از اواخر پائیز تا اوایل بهار می رسد . درختان آنها مقاوم به سرما بوده اما میوه آنها بدلیل کوچک بودن و نازکی پوست به سرعت از سرما آسیب می بیند. بهترین عطر میوه از درختانی که در مناطق با گرمای کافی و رطوبت مناسب در زمان رسیدن رشد کرده اند مشاهده می شود . به همین جهت کشت نارنگی ها را در مناطق سردتر توصیه نمی کنند.

نارنگی ساتسوما Satsuma

نارنگی ساتسوما بنا به نظر مارکو ویچ بنام Citrus unshiu نامگذاری شد . لیکن سوئینگل آنرا رقمی از Citrus reticulata به حساب آورده است ، منشأ این رقم از چین بوده ولی قرنها قبل به ژاپن انتقال یافته است . این گونه نارنگی با آب و هوای نیمه گرمسیری سرد تطابق یافته است و نیاز به گرمای کمی جهت رسیدن میوه دارد.بهترین محل کاشت این رقم در شرق مازندران می باشد.درختان از عرض رشد کرده و شکل چتری پیدا می کنند. درختان پر محصول و بی تیغ بوده و میوه دارای پوست صاف و نازک، پر آب، نسبتا درشت، پخت با دم کشیده می باشد . گروه نارنگی ساتسوما به دو دسته وازه و اواری تقسیم می شوند.

رقم کینگ king

این رقم را سوئینگل یک دورگ نارنگی و پرتقال دانسته لیكن لور آنرا C.nobilis نامگذاری نموده است .

نارنگی محلی ایران

نارنگی محلی ایران در واقع بذر نارنگی اونکو بوده که از هندوستان وارد ایران شده است . درختان نارنگی محلی مشکل خشکیدگی سرشاخه ها را داشته که بعلت حمله کنه شرقی برگها می ریزد و شاخه ها در اثر تشعشع نور خورشید آب خود را از دست می دهد. درختان آن شديد حساس به شپشک آرد آلود و کنه قرمز است .

نارنگی دنسی Dancy

نارنگی دنسی در سال ۱۸۵۷ در آمریکا کشف شد و از گروه تانجرین می باشد . ویژگی چند جنینی این رقم تقریبا ۱۰۰ گزارش شده است. سال آوری در این مشابه سایر ارقام گروه تانجرين دیده می شود . در سالی که محصول وجود دارد میوه ها خیلی کوچک می باشد . نیاز گرمایی این رقم بالاست و بنابراین برای مناطق گرم ایران توصیه می شود . دارای میوه های پوست نازک ، گوشت سبز روشن ، ترد ، پر عطر و ترش مزه با بذر چند جنینی می باشد.

نارنگی اتابکی

درختان اندازه بزرگی داشته ، محصول آن کم و برگهای نسبتا پهن دارد ، میوه این رقم درشت می باشد و بهمین جهت توجه مردم را جلب می کند.

نارنگی کلئوپاترا Cleopatra

این نارنگی بومی هند بوده و در سال ۱۸۷۵ از جامائیکا وارد امریکا شد و در ایران بیشتر بعنوان پایه برای جنوب بویژه بم و جيرفت استفاده می شود . در pH بالای خاک تا حدود ۸ بهترین پایه برای نارنگی محسوب می شود ولی مناسب خاکهای خیلی سنگین و یا خیلی سبک نمی باشد .

گریپ فروت (Citrus paradisi Marf)

یکی دیگر از مهمترین ارقام مرکبات گریپ فروت می باشد .گریپ فروت گونه ایست که دورگه شد ک (c.maxiana burm) یا پوملو و پرتقال بوده و در سال ۱۸۳۰ در غرب هند شناخته شد. این گونه بر خلاف پوملو که فقط جنین حاصل از زیگوت تولید می نماید دارای توانایی چند جنینی است و بذر آن دارای جنین های نوسلار و حاصل از زیگوت می باشد . کیفیت خوب میوه گریپ فروت از مناطق گرمسیر و از نواحی مرطوب نیمه گرمسیری گزارش شده است . برعکس گریپ فروت های مناطق مدیترانه ای ، آب میوه آن دارای اسیدیته بالا ، پوست آن کلفت و مقدار آب آن کم می باشد. درختان گریپ فروت دارای رشد زیاد و پرشاخ و برگ هستند و با اسکلت قوى خوشه های سنگین میوه را تحمل می کنند . همچنین شکل برگها یکنواختتر و بزرگتر از برگهای پرتقال دارای فیلو تاکسی ۸-۳ می باشد . گلهای خوشه ای این گونه کامل بوده و از لحاظ ساختمانی شبیه سایر گونه های مرکبات بنظر می رسند . قطر میوه بین ۸-۱۴ سانتیمتر است که البته به رقم، پایه و شرایط رشد درختان بستگی دارد . مهمترین ارقامی از گریپ فروت که در مناطق مختلف مرکبات خیز ایران کشت می شود عبارتند

الف – گریپ فروتهای گوشت سفید

گریپ فروت دانکن Duncan :

رقم دانکن از ارقام قدیمی گریپ فروت است که بزرگترین اندازه میوه را دارا می باشد . این رقم با مقاومت نسبی خوب به سرما ، میوه های پر بذر ، با پوست کلفت ، گوشت سفید ، پرآب و زود رس تولید می کند .

ب – گریپ فروت های گوشت قرمز

ارقام گوشت قرمز در اثر جهش زایی از گریپ فروت های گوشت سفید بدست آمده اند . ارقام این گروه از دو رقم گوشت سفید والتر و مارش منتج شده اند، که ارقام موجود این گروه در ایران به شرح ذیل است :

رقم تامسون Thompson :

رنگ گوشت متمایل به صورتی و قسمت داخلی پوست میوه نیز رنگی می باشد . معمولا رگه های خونی در گوشت میوه مشاهده می شود و بدون بذر می باشد .

رقم ردبلاش Red Blush

روی درخت میوه های آن ۲-۳ تایی است . رنگ میوه یکنواخت بوده و پره های میوه بخوبی زیر دندان له می شوند. درختان آن به خنک شدن هوا حساس هستند و شروع به ریزش میوه می نماید . رقم ردبلاش در سالهای ۴۴-۱۳۴۳ وارد ایران شد و در ایستگاه مرکبات جیرفت کشت گردید .

رقم شامبرگ Shambarg

رقم شامبرگ در سالهای ۴۴-۱۳۴۳ وارد ایران شد ، میوه های آن با گوشت خونی ، ترد ، شبیه به رد بلاش با آب کمتر و میان رس می باشد . از مشخصه های درختان آن شاخه های باز و میوه های سنگین می باشد . بنابراین در اثر وزن محصول هموارده خطر شکستن شاخه ها وجود دارد . از اشکالات دیگر این رقم حساسیت آن به بیماری تریستزا می باشد.

لیموترش (Citrus limon Burn.f)

پراکندگی این گونه در مناطق خشک و نیمه خشک در نواحی نیمه گرمسیری با دمای گونه های مرکبات بسیار حساس تر به دمای پایین می باشد . به لحاظ حساسیتی که به امراض قارچی و بیماریهای جلبکی دارد در مناطق نیمه گرمسیری و یا گرمسیری مرطوب رشد خوبی ندارد. بعلاوه کیفیت میوه خصوصا بافت داخلی پوست در مناطق مرطوب ضعیف می باشد . درختان این گونه قوی ، در مناطق گرمسیر دارای رشد عمودی خصوصا در دوران جوانی هستند و شاخه ها نیز اغلب پر تیغ و دارای گلهای قرمز کامل می باشد . پرتیغی بستگی به نوع رقم ، شرایط رشد و سن درخت دارد . از مهمترین ارقام متداول در ایران رقم محلی ، رقم اورکا و لیسبون که این دو از دسته سیسلی ین بوده و حائز اهمیت اقتصادی هستند.

رقم محلی

رقم محلی را در شمال ليمو محلی و در جنوب ليمو سنگی می نامند .

رقم رافلمون

پوست میوه ناصاف و دارای حلقه فرورفته در انتها داشته ، درختان آنها پر تیغ و به پوسیدگی ریشه و سرما حساس می باشند .

لیمو شیرین Rough lemon

میوه های این رقم پوست سفید داشته و اندازه میوه آن برابر پرتقال با گوشت زرد روشن است و با تعداد ۳-۲ بذر ، محصول زیاد و با درختان پر شاخ و برگ قابل تشخیص می باشد.

بالنگ و بادرنگ (.Citrus medica L)

پوست بالنگ صاف در حالیکه پوست بادرنگ ناصاف و دارای تضاریس می باشد .

پوملو (Citrus grandis L Osh)

گیاهان گونه پوملو را شدک ، سلطان مرکبات ، ته بشقابی و دارابی می نامند . از ارقام معروف گونه فوق سه رقم معروف ذیل در ایران دیده می شود .

الف – سلطان مرکبات

از رقم سلطان مرکبات درختان معدودی وجود دارد . میوه های سلطان مرکبات بسیار بزرگ با پوست کلفت به ضخامت سه سانتی متر وجود دارد . گوشت ملس ، کم آب بودن ، بذر های تک جنینی و میان رس بودن از مشخصه های این رقم است .

ب – ته بشقابی یا بتاوی

میوه آن با پوست صافتر از سلطان مرکبات . گوشت ترد و پره های سفت دارای ۷-۸ بذر می باشد.

ج- دارابی

درختان دارابی سریع الرشد و مقاوم به سرما هستند ولی بسیار حساس به تریستزا می باشند . میوه آن کوچکتر از دو رقم دیگر ، پوست میوه موقع رسیدن سبز مایل به زرد و سفت بوده و میزان آب نیز کم می باشد . تعداد بذر در میوه خیلی زیاد و ممکن است تا ۴۰ بذر در هر میوه مشاهده شود.

نارنج (.Citrus aurantium L)

گونه نارنج بعنوان پایه گونه های دیگر مرکبات کاربرد دارد. نارنج از گونه های قدیمی بوده و در ایران درخت ۱۵۰ ساله آن در کازرون وجود دارد. گیاهی مقاوم به پوسیدگی طوقه و خاک سنگین ولی به بیماری ویروسی تریستزا حساسیت دارد .

نارنج سه برگ (Poncirus trifoliata.Raf)

جنس نارنج سه برگ یا پونسیروس تنها دارای یک گونه بنام تریفولیاتا می باشد . این گیاه خیلی مقاوم به سرما (تا ۲۰- درجه سانتیگراد در زمستان ) و خزان کننده است . درختان آن پرخار ، کوتاه جثه با برگهای سه قسمتی و میوه این گونه خیلی زودرس است و فاقد ارزش خوراکی می باشد . از بهترین پایه های مرکبات است و دو رگهای متعدد تجارتی از آن تهیه شده که حائز اهمیت هستند ، دورگهای Poncirus trifoliata x Citrus sinensis به نام Citrange خوانده می شود و دارای ارقام مختلفی می باشد مشخصات عمومی این دورگها سه برگه ای بودن و مقاومت به سرما می باشد.

الف – دورگ ترویر سیترنج Troyer

دو رگ ترویر نسبت به پونسیروس نیمه خزان کننده بوده و میوه آن با پوست صاف، درشت تر از پونسیروس با مزه تلخ و ترش و زودرس می باشد .

ب – کاریزا سیترنج Carizo

رقم کاریزا، رقم خواهری ترویر است ولی مقاومتر از آن نسبت به نماتد می باشد .

ج – موروتون Mortonn

میوه موروتون از نظر مشخصات نزدیک به پرتقال است .

ه – ساویج Savage

رقم ساویج شبیه به موروتون بوده و کمتر بعنوان پایه استفاده می شود .

و – راسک Rusk

رقم راسک در نتیجه تلاقی پرتقال خونی با پونسیروس در سال ۱۸۹۷ بوجود آمد، رقم راسک با داشتن درختان خوش فرم ، میوه های پوست نازک ، صاف و چسبیده به گوشت قابل تشخیص است . این دورگ به عنوان پایه استفاده می شود.